Dominonun Taşları

“Allah sana bir zarar dokunduracak olsa, O’ndan başka bunu senden kaldıracak yoktur. Ve eğer sana bir hayır isterse, O’nun bol fazlını geri çevirecek de yoktur. Kullarından dilediğine bundan isâbet ettirir. O, bağışlayandır, esirgeyendir” (Yûnus 107).

 

“Allah’ım!; verdiğini kimse engelleyemez. Engellediğini de kimse veremez” (Tirmizî, Salât, 224).

 

Dünyâ’da insanı en çok zorlayan yada işini en çok kolaylaştıran şey, “dominonun taşlarının ilki devrildiğinde, diğerlerinin de peşinden devrilmeye başlaması” örnekliği ile ortaya çıkar. Bu ne demektir?. Başlayan iyi yada kötü bir şeyin arkasının hemen gelmesi ve etkisinin hızlıca ortaya çıkıp görülmesidir. Domino etkisi -sünnetullah gereğince- her-şey için geçerlidir. İyi bir şey başladığında devâm edip gittiği gibi, kötü bir şey başladığında da devâm eder gider. Hattâ bu durum kişinin yaptığı iyi yada kötü şeyler için öldükten sonra bile geçerlidir. İyi bir çığır açan kişi iyiliklerin sevâbını kıyâmete kadar alacağı gibi, kötü bir çığır açan kişi de kötülüklerin günahını kıyâmete kadar alır. Çünkü insan yaptıklarından ve başlattığı çığırdan sorumludur. Meselâ peygamberler olağan-üstü çığırlar açmışlardır ve bu çığır sürüp gitmektedir: “Biz onları, emrimiz uyarınca insanlara doğru yolu gösteren birer rehber kıldık” (Enbiyâ 73). Bu rehberlik onların ölümleriyle bitmemiş ve devâm edip gitmektedir. Bu da onlara olumlu olarak yansıyacaktır. Bir hadiste şöyle denir:

 

“İslâm’da iyi bir çığır açan kimseye, bunun sevâbı vardır. O çığırda yürüyenlerin sevâbından da kendisine verilir. Her kim de İslâm’da kötü bir çığır açarsa, o kişiye onun günahı vardır. O kötü çığırda yürüyenlerin günahından da ona pay ayrılır” (Müslim, Zekât 69. Ayrıca bk. Nesâî, Zekât 64).

 

İyilik yada kötülük adına ilk taş devrilmeye başladığında, bu durum sürüp gider ve son taşa kadar devâm eder. Tâ ki birileri iyi yada kötü yönde devrilmeye başlamış olan dominonun taşları arasına elini koyana yada çomak sokana kadar. Şeytan ve tâğutlar, iyi yönde devrilen taşların arasına ellerini koyarak düzeni bozarlar; peygamberler ve onların samîmi tâkipçileri olan mü’minler ise, kötü yönde devrilmeye başlamış ve hızla devrilip duran taşların arasına ellerini koyarak kötü gidişe bir “dur” derler ve taşları iyiliğe doğru dizmeye başlayarak kötülüğe son verirler. Böylece iyiliği başlatırlar yada en azından bunun için çalışırlar.

 

Dominonun taşlarının devrilmeye başlaması iyi yönde ise bir müdâhaleye gerek olmaz, fakat kötü yönde yıkılmaya başlayan domino taşlarının etkisini durdurmak için araya bir el atmak ve yıkılışı durdurmak gerekir ki yıkım devâm edemesin. Zâten: “Sizden; hayra çağıran, iyiliği (mârufu) emreden ve kötülükten (münkerden) sakındıran bir topluluk bulunsun. Kurtuluşa erenler işte bunlardır” (Âl-i İmran 104) âyetinin inmesinin nedeni budur. Tabi bâzen de yıkılışa engel olmak mümkün olmaz. Meselâ ölüm böyledir. O hiç-bir engel tanımaz da zamânı gelince ölüm mutlaka gerçekleşir. Ölüm konusunda dominonun taşları hiç durmadan, ecel gelinceye kadar yıkılmaya devâm eder.

 

Bir iyilik yada kötülük bir kez başladığında, diğer kötülükler ve iyilikler de arkasından mutlakâ gelir. Allah çoğunu affeder ama, kötü bir şey başladığında arkasından diğer kötülükler de gelmeye başlar. Meselâ bir hastalığa yakalanırsınız, hastalık için verilen ilaçlar da yan-etkilerinden dolayı başka hastalıkları açığa çıkarır yada hastalıktan kaynaklanan zorluklar ve eksiklikler ortaya çıkar. Allah korusun belki bir yuvayı dağıtır, günaha, harama, şirke, küfre ve zulme yönlendirebilir. İyi bir şey olduğunda da iyilik devâm eder. Bâzı kişilerin karşılaştıkları iyiliklerin ve tâlihin sürekli olması, -Allâhuâlem- ilk taşın iyi yönde devrilmeye başlamasıyla alâkalıdır. Çünkü sünnetullah gereğince bir kötülük başladığında arkasından kötülüklerin ortaya çıkması çok olası olduğu gibi, bir iyilik başladığında da arkasından diğer iyiliklerin ortaya çıkması çok olasıdır ve zâten varlığın yapısı da buna uygundur. Belli bir süre aynı yönde sürdüğünde, iyi yada kötü sonuçlar sonuna kadar gider ve zirveye ulaşır. O-hâlde yapılması gereken şey, dominonun taşlarının hangi yönde devrileceğini idrâk edebilmek ve belirleyebilmektir. Bunun için ne gerekiyorsa yapılmalı, gerekli tedbirler alınmalı ve tevekkül edilmelidir.  

 

Maddî yada mânevî bir hastalığa neden olan o ilk etken, ilk taşın titremeye yada devrilmeye başlamasına sebep olur. Bir adâletsizliğe, ahlâksızlığa, şirke, küfre, zulme vs. neden olacak o ilk taş daha titremeye başladığında hemen önlem alınmalıdır. Aksi-hâlde devrilmeye başladığında yıkılış hızlı olacağı için sert bir el ile ve tedbirle yıkımın önü alınabilse de, bir miktar yıkım gerçekleşmiş olacaktır.

 

Meselâ deprem de böyledir. Sarsıntı binâyı yıkabilecek kritik eşiği aştığında onu önlemek artık imkânsızlaşır ve nice canları yakar. Yine yangın da öyledir. O ilk kıvılcım ile başlar ve dominonun ilk taşı devrildiğinde diğerleri de yıkılır gider, yangın çok zor söndürülecek hâle kadar büyür. Seller de böyledir, başladığında durdurmak çok zor olur yada mümkün olmaz da her-şeyin altını üstüne getirir.

 

O-hâlde kötü anlamdaki yıkımı önlemek için tedbir şarttır ama tedbirden sonra tevekkül de şarttır. Çünkü hiç-bir tedbir yeterli olmaz. İyi yöndeki gidişâtı ise, önüne çıkabilecek engelleri ortadan kaldırarak iyiliğin sürmesini, taşların iyi yönde devrilmesini sağlamaya çalışarak yapmak gerekir.

 

Bir sevap yada günah bir kez başladığında, arkasından devâmı gelir. Fakat günahın başlaması ve arkasının gelmesi çok daha kolay ve olasıdır. İnsanın nefsini kışkırtan günahlar ve haramlar böyledir. Meselâ zinâ; ilk bakışla ve niyetle başlar. Bu yüzden de Allah “zina yapmayın” demez de: “Zinâya yaklaşmayın, gerçekten o, ‘çirkin bir hayâsızlık’ ve kötü bir yoldur” (İsrâ 32) der. Çünkü zinâya yaklaşmak büyük ihtimâlle zinâ yapmakla sonuçlanır. Çünkü ilk taş devrilmeye başladığında yıkılış sonuna kadar sürer. Bu aslında tüm günahlar için de böyledir. Çünkü nefs harama ve günaha çok meyilli ve yatkındır ve de kolayca kışkırtılabilir. İçki, kumar, yalan, iftirâ, hırsızlık, cinâyet ve her türlü haram ve günah, işlenene kadar nefsi rahat bırakmaz da mutlakâ sonu gelir. Çünkü ilk taş devrildiğinde güçlü bir irâde ve el yoksa dominonun taşları sonuna kadar yıkılır gider.   

 

“Allah’ın tüm kâinâta koyduğu yasalar” demek olan sünnetullaha göre, bir kötülüğün ilk nedeni başladığında -Allah çoğunu affeder ama- imtihan ve yasa gereğince dominonun ilk taşı devrildiğinde diğer taşlar da yıkılır gider. Bu nedenle tedbir çok önemlidir. Kötülüğü başlatan o ilk taşın devrilmesini önlemek için gerekli tüm tedbirleri almak en kolay olanıdır. Çünkü taşlar bir kere devrilmeye başladığında yıkım hızlanarak artacak ve sonuna kadar sürecektir. Eğer taşlar iyi yönde yıkılıyorsa, o zaman da iyi yönde yıkılan taşların önündeki engelleri ortadan kaldırarak iyiliğin sürmesini sağlamak en kolay olanıdır.

 

Sünnetullah denen Allah’ın yasaları ve vâr oluşumuzun nedeni olan imtihan, iyiliğin yada kötülüğün başlamasıyla ilgilidir. İmtihan, insanın iyiliği mi yoksa kötülüğü mü başlattığı ve sürdürdüğü ile ilgilidir. İnsanlar dominonun taşlarının hangi yönde devrileceğinin sorumluluğunu hem Dünyâ’da hem de âhirette taşıyacaklardır.

 

En doğrusunu sâdece Allah bilir.

 

Hârûn Görmüş

Mart 2023