“O, amel (davranış ve eylem) bakımından hanginizin
daha iyi (ve güzel) olacağını denemek için ölümü ve hayâtı yarattı. O, üstün ve
güçlü olandır, çok bağışlayandır” (Mülk
2).
“Her nefis ölümü tadıcıdır; sonra bize
döndürüleceksiniz” (Ankebût 57).
Ayrıca; Âl-i İmran 185 ve Enbiyâ 35.
Ölüm.. Doğum gibi hayâtın
kesin gerçeği. Yaşanmadığında ne olduğu kesin olarak bilinemeyecek olan şey. Zîrâ
ölümün denemesi yapılamıyor. Aslında doğum nasıl doğal ve normâl bir durumsa,
ölüm de doğal ve normâl bir durumdur. Zâten Dünyâ’ya ölerek geldik. Rahimde
ölüp, Dünyâ’ya doğduk. Hattâ tüm varlık sürekli olarak, her an ölümü yaşamakta.
Yâni bir ölüm, bir hayat oluyor. Kâlp bir atar bir durur. Kâlbimiz “ölüm-hayat,
ölüm-hayat” diye atıyor sanki. Hayâtın diğer adı da ölümdür. Fakat insan,
anlamlandırma yeteneğine sâhip, hatırlayabilen, çok duygulu, özleyen, ayrılmayı
sevmeyen ve hattâ ayrılıktan nefret eden bir varlıktır. Öyle ki; bırakın, sevdiği
bir insanı yada hayvanı, cansız denilen varlıklardan bile kolayca ayrılamıyor. Bir
elbisesinden yada eşyâsından bile ayrılamıyor. Uzun zaman yaşadığı evinden
ayrılmakta zorlanıyor meselâ. Hâlbuki hayvanlar için bu sorun bile değildir.
Diğer yıl başka bir yuva yapar. Demek ki insan çok çabuk ve güçlü “alışabilen”
bir varlıktır. Tabi alışkanlık aslında bir-nevî sıradanlaşma da demek oluyor.
İnsanın alıştığına gösterdiği ilgi zamanla azalır. Alışılan şey henüz
kaybedilmediğinde genelde böyledir. Kaybedildiğinde ise o kişiye yada şeye ne
kadar alışmış olduğu hemen fark-edilir ve artık onun olmayacağı düşüncesi insanı
çok üzer. Hele ki kaybedilen kişi ruhsal bağla bağlı olunan sevdiği yada yakınları
olursa o zaman üzüntü kedere döner.
Fakat iyi ki de ölümle her-şey
bitmiyor. Ölüm-ötesi inancı ve bir-gün tekrar buluşabilme olanağı insanı rahatlatır
ve de sabır verir. Bu nedenle de âhiret bilincine-inancına sâhip olanlar için
ölüme katlanmak daha kolay olur. Çok-çok sevdiği ve kaybetmekten çok korktuğu
birini bir-gün kaybeden ve âhiret yâni ölüm-ötesi inancı olmayan kişilerin bu
durumu kolay-kolay kabûllenememesinden dolayı fiziksel ve psikolojik olarak
çeşitli sorunlar yaşadığı görülmekte ve bilinmektedir. Düşünsenize; ölünce
toprağa karışıp gidiyorsunuz ve bir daha da bir hayâtınız olmuyor. O hâlde
kendi ölümünüz yada sevdiklerinizin ölümü, yaşanacak en büyük fâciâdır. Bu nedenle
bu fâciâyı olabildiğince geciktirebilmek(!) ne kadar önemlidir bu kişiler için.
Çok güçlü bir gard alınmıştır ölüme karşı. Bu nedenle ölüm-ötesi inancı
olmayanların gerçek anlamda mutlu ve huzurlu olabileceklerini pek sanmıyorum
doğrusu. Her ne kadar âhireti dilleriyle inkâr etseler ve âhiret için bir
hazırlıkta bulunmasalar da, bu kişiler ölümden sonra da bir hayatlarının
olmasını içten-içe istemezler mi gerçekten?. Bence içten-içe öyle bir ihtimâlin
olduğuna seviniyorlardır. Ateistlerin bile âhiretin olmasından memnun
olduklarına inanıyorum. Bir arkadaşımın anlattığına göre; ateist olan ortak bir
tanıdığımız, ölen dedesini gömerlerken, “eğer orada birileri varsa ona iyi
bakın” demiş ve ölüm-ötesi ihtimâli düşüncesini açığa vurmuştu.
Modern toplumda “uygarlık” kavramı aracılığıyla
kendini alabildiğince yücelten insan, yok olmayı bir türlü içine
sindirememektedir. Bunun sonucu olarak ölümü ya aklîleştirmekte yada görmezden
gelerek yok saymaktadır.
Modern insan ölümden çok
korktuğu için ona ölümü hatırlatan her-şeyden uzaklaşmak istiyor. Yüzünde
ihtiyarlığa ve dolayısı ile ölüme yaklaşıldığının ilk sinyâlleri olan bir kırışıklığı
gördüğünde hemen kozmetik ürünlerle o kırışıklığı yok etmeğe çalışıyor yada estetik
operasyonlarla bu durumu bertarâf etmek istiyor. Tabi bu, alttan-alta
yaşlılığın geldiğini ve ölüme yaklaşıldığını gerçek anlamda önlemiş olmuyor.
Ölümden çok korkan modern insan “ölüm” kelimesini kullanmaktan ve duymaktan hoşlanmıyor,
ölümü hatırlatan “rûh” ve “cin” gibi kelimeleri “üç harfliler” olarak telaffuz
ediyor. Yine, ölüm gerçeğini insanın âdetâ gözünün içine-içine sokan mezarlıkları
yerleşim yerlerinin epey bir uzağına, hattâ dağların arkasına yapıyor. İnananlara
hayâtın merkezinde ölümün olduğunu hatırlatıp duran mezarlıklar; bir zamanlar
şehrin ve yerleşim yerlerinin tam ortasında olan mezarlıklar, uzaklaştırıla-uzaklaştırıla
ıssız yerlere kadar taşınmıştır fakat yine de tam bir rahatlama yaşayamamaktadır.
Ölümden düşüncesinden ve ölülerden kurtulmak isteyen modern insanın bu gidişle,
yakında ölen insanları uzaya fırlatacaklarını ve böylece ölümü de -en azından
psikolojik olarak- uzaklaştırmak isteyeceklerini düşünüyorum. Yeter ki ölüler
ve ölüm düşüncesi gözlerden ve zihinlerden uzak olsun. Bülent Akyürek:
“Mezarlıklar şehir dışına atıldı, kefenimiz olan sarık
yok artık, ampûller karanlığı engelledi, ölüm râbıtası yapamıyoruz,
bahçelerimizde çam ağaçları var, dört mevsim yeşil kalan bu ağaçlara bakıp
ölümü unutuyoruz. Ben “Öğlen Namazına Nasıl Kalkılır?” kitabımda şöyle bir
teklif yaptım: “Şehirlerimizde boş ambulans ve cenâze araçları gezsin ki
insanlar onlara bakınca ölümü hatırlasın”. Çünkü artık hiç kimse saçlarındaki
beyazı görüp ölümü hatırlatmıyor. Bizler çok az “müslüman”ı görünce ölümü
hatırlatıyoruz. Oysa bir müslüman dışarıdayken, ölüm kaldırımda yürümeli” der.
Ölüm bir trajedi olarak
görüldüğü için çoğu insan ölümü aklına getirmek istemiyor, zîrâ psikolojisi
bozuluyor. Oysa İslâm’a göre ölüm hayâtın doğal bir aşamasıdır. Aynen doğumda
olduğu gibi. Doğarsınız, yaşarsınız ve ölürsünüz. Normâl olan budur.
Yine teknoloji; ölen
kişilerin, yakınlarıyla sürekli konuşmalarını sağlayacak îcatlar peşinde.
İnsanların ölen yakınlarıyla ve sevdikleriyle sürekli iletişim hâlinde
olabilmesi için çalışmalar yapıyor. Bilgisayar programları kullanılarak, ölen
kişinin videolarıyla ve konuşmalarıyla bir birleştirme yapılacak ve geride
bıraktıkları yakınları onunla karşılıklı konuşabilecekmiş. Böylece
istenildiğinde ölen kişiyle iletişim hâlinde olunacak ve yakınları onun
yokluğundan acı duymayacakmış. Tabi bu gerçek anlamda bir hayat değildir ve
ölen kişinin öldüğü gerçeğini değiştirmez.
Ölümden kaçış imkânsızdır ve
zâten şimdiye kadar ölmeyen bir canlı da olmamıştır:
“Her nerede olursanız (olun), ölüm sizi bulur;
yüksekçe yerlerde tahkim edilmiş şatolarda olsanız bile…” (Nîsâ 78).
“De ki: Elbette sizin kendisinden kaçtığınız ölüm,
şüphesiz sizinle karşılaşıp-buluşacaktır. Sonra gaybı da, müşâhede edilebileni
de bilen (Allah)’a döndürüleceksiniz; O da size yaptıklarınızı haber
verecektir” (Cum’a 8).
“De ki: Eğer ölümden veya öldürülmekten kaçıyorsanız,
kaçış size kesin olarak bir yarar sağlamaz; böyle olsa bile, pek az (bir zaman)
dışında yararlandırılmazsınız” (Ahzâb
16).
Evet; Ölüm, “yaşanmadıkça ne
olduğu kesin olarak bilinemeyen şey”dir. Ölüm-korkusu ise ölümden bin beterdir.
İnsanın, sevdiklerinin
gözlerinin önünde yavaş-yavaş eriyerek ölmesi de çok acıdır fakat en azından
buna alışılmış olacağından, bir-anda yaşanan ölümlere göre daha az acı verir.
Şok gelen ölümler insanları daha fazla üzer hâliyle. Zîrâ hepimiz ölüme
hazırlıklı değilizdir yada ölen yakınlarımızın yaşarken gönlünü almamışızdır. Bir
zamanlar onlara karşı ettiğimiz yanlış sözler ve yaptığımız fiillere
kahroluruz. Zâten en çok da bu üzer ya insanı. Ona iyi bakmadık mı?, yeterince
ilgilenmedik mi?, şunu da mı yapsaydık vs. diye tüm pişmanlıklar ve olasılıklar
hatırımıza geliverir ve bizi tutsak eder. Oysa “kesin ecel” denilen o “son an”
gelmiş ve olan olmuş, ölen de ölmüştür. İnsan geçmiş için bir şey yapamaz, mevcut
zaman ve gelecek için ise bir şeyler yapabilir ve bu, “yapılması gereken o
şeyleri sürekli yapma hâlinde olmak” demektir.
Modernizm, ölmekten çok korktuğu
için yaşamaya da haddinden fazla değer veriyor. Hayâtını riske edecek her-şeyden
kaçıyor. 80 yaşından önce ölenleri “yaşamamış” sayıyorlar. Kapitâlizm, genç ölümlerini
bir trajedi gibi gösteriyor. Ne de olsa “iyi tüketen” bir müşterisini
kaybetmiştir. Genç ölümlere üzülüyor ağlıyor ama yaşlı ölümlere çok da üzülmüyor.
İyi de kardeşim, ölünmesin mi?. Fakat ölünmemesi için doğulmaması da gerekiyor.
“Her başlangıcın mecbûren bir sonu da vardır yasasını göz-ardı edemeyiz” ki!.
Modernizm, tüketimi tam da
liberâl kapitâlizmin istediği şekilde yap(a)mayanları, bir çeşit “ölü” olarak
görüyor. Yeterli tüketemeyen insanları kentlerdeki evlerine, yaşlıları ise
köylerine hapsediyorlar. “Bizim istediğimiz kadar tüketemeyenlerin kentlerde
yeri yok” demeye getiriyorlar. Liberâl kapitâlist modele göre yaşamayanlar “ölü”
muâmelesi görüyor. Kapitâlizme göre ölü, “tüketemeyen” demektir. Modernizm,
ölümü bir suç gibi görüyor.
İslâm’a göre ölüm bir son değildir ve bir geçittir sâdece,
tadılıp geçilir. Âhirete geçmek için tadılması gereken bir şey. Zîrâ âhiret
hayâtına ölmeden geçilemiyor. Ölüm bir anlık bir şeydir. O andan önce ve sonra
ölüm yoktur. Zâten eğer ölmüşseniz yaşamıyorsunuz, yaşıyorsanız ölmemişsiniz
demektir, ortası olmaz. Bir tadımlık durumdur. Bir andır. Ölmüşseniz zâten
mesele yok. Ama yaşıyorsanız daha ölmemişsinizdir. Epikür: “Ölüm bizi
korkutamaz, çünkü yaşadığımız sürece ölüm yoktur, ölüm geldiğinde de artık biz
yokuz” der. Yâni hayat ile ölüm aynı-anda olmuyor, ya yaşıyorsunuz yada
ölmüşsünüzdür. Nurettin Topçu:
“Ölüm bizim için realite hâlinde vâr
olan, fakat hakîkat olarak yok olan bir şeydir’’ der.
Mü’minin ölmekten ziyâde yaşamayı
düşünmesi gerekir. İslâm-merkezli bir yaşam, ölümü de hak ve doğal gösterir. Âhiretin
varlığı, eğer İslâm-merkezli bir hayat yaşanmışsa ne iyidir. Zîrâ ebedî hayâta
taşır insanı. O hâlde “gerçek anlamda bir yaşam”dır önemli olan ki bu da ancak
İslâm-merkezli olunca olur. Mel Gibson, Braveheart (Cesur Yürek)
filminde öyle diyordu ya; “herkes ölür ama herkes gerçekten yaşamaz”. Buna göre
insanlar ölmekten korkuyorlar ama “hakkıyla yaşayamamaktan” korkmuyorlar. Haz
içinde yaşamak hedefleri olmuş. Fakat haz içinde yaşamak insanı ölüm
düşüncesinden ve korkusundan kurtarmaz ki!. İnsan her an haz içinde yaşayamaz. Zîrâ
haz içinde yaşamanın Dünyâ’da karşılığı yoktur. Hâlbuki bir dava uğruna olursa,
meselâ Allah yolunda (şehâdet) ölmek Kur’ân’ın müjdesidir. Allah yolunda
ölenlere (şehit) “ölü” demez Kur’ân. Zîrâ onlar “gerçekten yaşamış”lardır. Allah
yolunda ölmek demek, “Allah yolunda yaşamak” demektir. Bâzen de Allah için ölümü
göze almaktır. Şehitler, ölüm korkusunu yenmiş ve ölüme tâlip olabilen insanlardır.
Allah’tan başkasından korkmayanları ölüm dâhil hiç-bir şey korkutamaz. Bu tür ölme
düşüncesi artık çok azaldı ve nerdeyse kaybolmaya yüz tuttu. Ölüm, “temiz
kalabilmiş insanlar” için kötü de değildir.
Ölüm-meleği olarak bilinen
Azrâil ismi Kur’ân’da geçmez. Çünkü aslında öldüren Azrâil değildir. Öldüren,
“hayâtı veren”dir:
“Doğrusu, öldüren ve dirilten O’dur” (Necm 44).
Kanımca Azrâil olarak isimlendirilen
melekler-elçiler, Allah’ın öldürdüğünün yâni hayatlarına son verdiklerinin
canlarını-ruhlarını alanlardır. Fakat bu aynı-anda olan bir şeydir. Zîrâ canı
Kim verdiyse, O alır:
“Melekleri, onların yüzlerine ve arkalarına vurarak;
‘yakıcı azâbı tadın’ diye o inkâr edenlerin canlarını alırken görmelisin” (Enfâl 50).
“Sizin aranızda ölümü takdir eden Biziz ve Bizim
önümüze geçilmiş değildir” (Vâkıa 60).
İnsanlar “sıralı ölüm”
ister. Tabi bu sıra kendilerinin istediği sıradır. Hâlbuki ilâhi sıra değişmez
ve her ölüm ilâhi bir sıraya göre olur. Bu nedenle de insanların düşündüğü
“sıralı ölüm” hiç-bir zaman gerçekleşmez. Ölüm sıralı olmayınca tüm plânları
alt-üst eder, bâzen de acıları giderir. Yeni başlangıçlar başlatır.
Hesiodos: “Olimpus tanrıları
altın bir insan nesli yaratmıştı ve onlar yüreklerinde endişe, ağır iş ve
zorluktan uzak keyif içinde tanrılar gibi yaşıyorlardı. Yaşlılığın düşkün
günlerini yaşamıyorlar, sanki gözkapaklarına uykunun ağırlığı çökmüşçesine
ölüp gidiyorlardı” der. Uykuya dalar gibi ölmek istenilen bir şeydir. Fakat
kimileri için ölüm acı olabilir. Yavaş-yavaş ölmek kişiye ölümün adım-adım geldiğini
kavratır:
“Hayır; can, köprücük kemiğine gelip dayandığı zaman,
‘son müdâhaleyi yapacak kim’ denir. Artık gerçekten, kendisi de bir ayrılık
olduğunu anlamıştır. (Ölüm korkusundan) ayaklar birbirine dolaştığında” (Kıyâme 26-29).
Neye “ölüm” dendiği de tartışma konusudur. Kimisi;, “dolaşım,
sindirim ve sinir-sisteminin durması”; diğeri, “beyin ölümü gerçekleştiğinde”
diyor ama son araştırmalarda “beyin ölümü” gerçekleştikten sonra beynin 10-15
dakîka kadar daha çalıştığı söyleniyor. Materyâlist düşünüşe göre ise ölüm; “maddenin
elementlerine-atomlarına ayrılmasıdır”. Böylece ölüm maddîleşir. Bruno: “Bu
evren içinde ölüm de yoktur; ancak öz’ün dış görünüşlerinin biçim
değiştirmeleri vardır” der.
Aslında ölüm salt bedenle alâkalı olan bir şey
olsaydı çok geciktirilebilirdi. Ama bedenden çıkıp giden ve ölüme neden olan
bir “şey” olsa gerektir. Yoksa bedeni çeşitli cihazlarla “canlı” tutmakla ölüm
ertelenmiş olmaz.
50 yaşında ölen kişiler de,
100 yaşında ölen kişiler de ölmeden kısa bir zaman önce geriye baktıklarında hayatlarında
sâdece bir ânı hatırlar. Yâni ölen kişi için sâdece ölmeden önceki “son an”
vardır. O hâlde 50 yıl yaşamakla 100 yıl yaşamak aynı şeydir ve bu, ölüm anında
belli olur. Ölmek üzere olanlar için yaşları kaç olursa-olsun sâdece ölüm
anları vardır. Kıyâmette sorulan; “Dünyâ’da ne kadar kaldınız” sorusuna tüm insanlar
aynı cevâbı verirler:
“Dedi ki: Yıl sayısı olarak yeryüzünde ne kadar
kaldınız?. Dediler ki: Bir gün yada bir günün birazı kadar kaldık, sayanlara
sor” (Mü’minûn 112-113).
Ölümü ve hayâtı yaratan
Allah’tır ve ölüm de “yaratılan” bir şeydir. Tek Yaratıcı Allah olduğu için
ölüm de Allah’tan gelir. Ne bir an öne alınabilir ne de ertelenebilir. Eğer
ölünmediyse “ecel” gelmemiş demektir.
Korkunun da ecele-ölüme
faydası yoktur. Ölümden korkmak ölümü geciktirmez fakat her gün öldürür. Ölüm
korkusu ölümden daha beterdir. Ölüm korkusunun panzehiri “âhiret bilinci ve
korkusu”dur. Âhiret bilinci ve inancı
ölüm korkusunu azaltır. Çünkü ölümün bir son olmadığı bilinir ve buna îman
edilir. Eğer ölümden sonra yaşam olmasaydı, yaşamakla ölmek çok farklı olurdu
ve ölüm gerçekten de bir trajedi ve insanın kâbusu olurdu.
Tasavvuftaki “ölmeden önce
ölün” sözü de anlamsızdır ve İslâm’a uygun değildir. Kur’ân; “ölmeden önce
ölün” değil; “ölmeden önce İslâm’a göre yaşayın” der. Mü’mince yaşamadan ölmenin
bir faydası yoktur. Zîrâ bu, bebeğin doğduğu gün ölmesine benzer.
Seneca: “Uzun değil, “yettiği kadar” yaşamağa
çalışmalıyızdır. Uzun zaman yaşamak için kaderin lütfüna bağlıyız; “yettiği
kadar yaşamak” ise bizim elimizde” der. Zâten iki çeşit ecel vardır: “Ecel-i
müsemmâ” ve “tabî ecel”. Tabî ecel, “vücûdun yaratılıştan dayanma süresi”;
ecel-i müsemmâ ise; “kişinin yaşadığı süre”dir. Bunu Allah belirlemiştir:
“Allah’ın izni olmaksızın hiç-bir nefis için ölmek
yoktur. O, süresi belirtilmiş bir yazıdır…” (Âl-i İmran 145).
Ölümden “Allah’ın istediği
gibi yaşanırsa” korkulmaz. Aksi-hâlde ölüm, günahkâr, müşrik ve kâfir için bir
felâkettir. Bu kişiler ölümü takmıyor gibi görünse de, aslında ölüm onları
korkutmaktadır. Epikür; “Ölümden bana ne” dese de ölüm göz-ardı edilebilecek
bir şey değildir. Çünkü ölümle muhâtap olmamış hiç-bir varlık yoktur ve
olmayacaktır ve herkes ölümü tadacaktır.
Marcus Aurelius: “Yaşadığın şu zaman ânını doğaya
uygun olarak yaşa, sonra ondan üzüntüsüz ayrıl, tıpkı olgunlaşmış bir yemiş
gibi. Yemiş olgunlaşınca yere düşer, kendisini yaratmış olan toprağa ve ağaca minnet
duyguları duyarak” der. Fakat hem doğaya hem de İslâm’a uygun yaşamak insanın
ideâli olmalıdır. “Sâdece doğaya uygun yaşama”nın öldükten sonrası için bir
faydası olmaz.
Ölüm “kesin gerçekleşecek
olan şey”dir. Gerçekleşeceği kesin olan bir şeyden çok fazla korkmak da normâl
değildir. Hayâtı ve ölümü birlikte düşünmek gerekir. Zîrâ aslında ikisi de
“garip” bir duygudur. Cem Karaca, “hayat çok garip” derken; Ahmet Kaya ise,
“ölmek ne garip” der. Hayâtın ve ölümün net bir açıklamasını yapamaz insan.
İnsanlar artık evlerinde
doğmadıkları gibi evlerinde ölmüyorlar da. Bir hasta-hânede hayâta açtıkları gözlerini,
yine bir hata-hânede kapatıyorlar genelde. Bu çok doğal ve normâl bir şey
değildir. Hayat ve ölüm düşüncesini olumsuz yönde etkiliyor. İnsanlar hayâtın
nasıl başladığını ilk andan îtibâren göremedikleri gibi, son ânını da
göremiyorlar. Bu da, ölüm düşüncesinin ötelenmesi adına yapılan bir şeydir.
Tabi bir de bir düğmeye
basarak binlerce mâsumun ölmesi durumu da var ki; bunu sözle açıklamak çok da
olanaklı değildir. Zîrâ bu, lafı edilecek bir durum değil, “karşı eylemi”
yapılacak bir durumdur.
Ağaçtan düşen bir yaprak
gibi, sessizce olan bir ölüm, en güzsel ölüm şeklidir. Nice ölümler vardır ki,
insanı rahatsız edecek kadar gürültülü olur.
Dünyâ hayâtının “süreli” ve
“sınırlı” olduğunu kabûl etmek ne kadar da zor. Üstelik de hayâtın en kesin ve
her an yaşanan şeyi. Kaldı ki bizim “kalan ömrümüz” diye bir şey de yoktur. “Geçmişimiz
ve yaşadığımız an” vardır sâdece. Her zaman ânı
yaşarız. En son yaşayacağımız an ise, “ölüm ânı”dır. İşte bu nedenle bir mü’min
her an Allah için yaşamalıdır:
“De ki: Şüphesiz benim namazım, ibâdetlerim, dirimim
ve ölümüm âlemlerin Rabbi olan Allah’ındır” (En-âm 162).
Bir-anlık
süresi olan ölüm hayatla o kadar iç-içedir ki, onun hakkında söylenecek
sözlerin bile sonu gelmiyor.
En doğrusunu
sâdece Allah bilir.
Hârûn Görmüş
Nîsan 2017
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder