26 Ekim 2017 Perşembe

Îman ve Amel


“Îman edip sâlih amellerde bulunanlar; ne mutlu onlara. Varılacak yerin güzel olanı (onlarındır)” (Ra’d 29).

“Îman ve Amel”deki “ve” bağlacının yerine, “veyâ”, yada “yâni” bağlacı da konulabilir ki aslında “ve” ile anlatılmak istenen de budur. “Îman ve amel” demek, “îman etmek, amelde bulunmaktır” demektir. Yoksa, “îman başka bir şey, amel de başka bir şeydir” demek değildir. Zîrâ îman, kuru bir laftan ibâret değildir.

Îman etmek ne demektir ki?. Kur’ân’da îman etmek hep “amel” ile birlikte, “sâlih amel” ile birlikte gelir. Çünkü ikisi aynı şeydir. Yâni îman, amel demektir. Îman etmek, amel işlemek demektir. Yoksa kuru-kuruya îman olmaz. Yine; “îman; dil ile ikrar, kâlp ile tasdikten ibârettir” diyorlar. İyi de, o îman kâlbe ne zaman yerleşmiş ki?. Ne yapmış da yerleşmiş?. Eğer bir şey yapmaya gerek yoksa, o îman herkese neden yerleşmiyor da herkes îman etmiyor?. İnsanların îman etmemesinin nedeni nedir?. Sâdece dil ile söyleniliverecek ve böylece îmanlı olunacaksa adam bunu niye söylemesin?. 

Îman mutlakâ amele zorlar. Çünkü îman, kemâle ermek ister ve îman ancak amel-eylem hâline gelince anlam kazanır ve kemâle erer. Aksi-hâlde sâdece “îman ettim” demekle îman olmaz. Îmânın bir ucu kâlbe bakarken, diğer ucu da eyleme bakar. Amel ve eylemsiz îman, “îmâna sâdece bir ucundan tutunmak” demektir ki böyle bir îman (daha doğrusu îman iddiâsı) insanı selâmete çıkar(a)maz. Zâten böyle bir îman, “ucundan-kıyısından îman etmek” anlamına gelir. Fakat Kur’ân böyle bir îmânı makbûl saymaz:

“İnsanlardan kimi, Allah’a bir ucundan ibâdet eder, eğer kendisine bir hayır dokunursa, bununla tatmin bulur ve eğer kendisine bir fitne isâbet edecek olursa yüzü-üstü dönüverir. O, Dünyâ’yı kaybetmiştir, âhireti de. İşte bu, apaçık bir kayıptır” (Hac 11).

Îman, “bedeli olan şey”dir. Amele-eyleme sevkettiği için, bir bedeli de olmuş oluyor îmânın. Kur’ân; “ey îman edenler ve sâlih amel işleyenler” der ve sonra ekler; “bir-birlerine sabrı ve hakkı tavsiye edenler”. Yâni, “îman edip sâlih amel yolunda giderken sabırlı olup hakka uygun yol alınması tavsiye edilerek destekleşenler”. Demek ki sâdece “îman ettim” demekle olmuyor. Sonra sâlih amel işlenilmeli ve bu yolda giderken “sabır ve hakkı tavsiye” unutulmamalıdır. Zîrâ îmânın emrettiği ve yönlendirdiği amel ve eylem, “ağır” bir iştir ve bu nedenle de sabırsız olmaz. 

Îman kuru bir laftan ibâret bir şey değildir, olamaz da. Îman, “amel” demektir. Zîrâ îman, oturulup durulan yerde edilip yapılıveren bir şey değildir. “Îman ettim” demek bir iddiâdır ve tüm iddiâlar ispât ister. İşte îman da ispât ister ki îmânın en kâmil ispâtı amel-eylem hâlindeyken olur. Îmânın en güçlü tasdiği ise mallarla ve canlarla yapılan cihad ile ve “savaş-meydanında” gerçekleşir. İnfâk da îmânın bir ispâtıdır. Böylece mallarla ve canlarla yapılan ispât, îmânın zirve göstergesi olur. İspât edilmeyen sözde îmanlar, kuru bir laftan ve iddiâdan öteye gitmez. Kur’ân bunu şöyle ifade eder:

 “İnsanlar, (sâdece) ‘îman ettik’ diyerek, sınanmadan bırakılacaklarını mı sandılar?” (Ankebût 2).

Îman etmek, “imtihânı kabûl ediyorum” demektir. Çünkü îman bir imtihan açığa çıkarır. Îman iddiâsı, “sınanma tâlebi”dir. Eğer “îman ettim” diyorsanız mutlakâ sınanacaksınız demektir. Çünkü “îman ettim”, öyle boşboğazlıkla söyleniverecek bir şey değildir, olamaz. “Îman ettim” demiş olan kişi, çok ciddi bir söz etmiş olur. O hâlde bunun bir sınaması olmalıdır ki bu sınama tabî ki amel ve eylem ile olacaktır. O hâlde “îman” demek “amel” demektir. Amelde bulunmuyorsanız, “iman ettim” demeniz anlamsızlaşır. Fakat amel ve eylem üzre iseniz “îman ettim” demenize de gerek kalmaz. Zîrâ îman ettiğiniz apaçık görülmektedir. Demek ki îman, “görülebilen bir şey”dir.

Îman, ancak kâlplerde yer ettiğinde “gerçek anlamda îman” olur. Îmânın kâlplerde yer etmesinin tek yolu da, amel-eylem üzre olmaktır. Amel-eylem üzre olmak ise, “vahiy ve sünnet-merkezli yaşamak”tır. Tabi bu, bir-çok şeyden vazgeçmeyi de yanında getirir. O hâlde îman; bir özgüven, huzur, direnç  ve coşku verdiği gibi, “acıtan” da bir şeydir. Zîrâ bedel ister ve bu bedel bir-çok şeyden vazgeçmeyi ve adanmayı gerektirir. Aksi-hâlde îman ettim” sözü kuru bir laftan, resmî bir işlemden ibâret kalır. Böylelerine de zâten mü’min değil, belki “müslüman” denebilir. Fakat unutulmamalıdır ki, müslüman olmak da en başta namaz ve zekat olmak üzere bâzı yükümlülükler getirir:

“Bedeviler, ‘îman ettik’ dediler. De ki: ‘Siz îman etmediniz; ancak İslâm (müslüman veyâ teslim) olduk deyin’. Îman henüz kâlplerinize girmiş değildir. Eğer Allah’a ve Resûlü’ne itaat ederseniz, O, sizin amellerinizden hiç-bir şeyi eksiltmez. Şüphesiz Allah çok bağışlayandır, çok esirgeyendir. Gerçek mü’minler ancak Allah’a ve Resûlüne îman eden, ondan sonra aslâ şüpheye düşmeyen, Allah yolunda mallarıyla canlarıyla savaşanlardır. İşte îman sözlerinde doğru olanlar onlardır” (Hucurât 14-15).

“Hayır, Rabbine andolsun ki, aralarında geçen meselelerde senin hükmüne başvurmadıkça sonra da verdiğin hükme içlerinde bir şüphe olmaksızın tam bir teslîmiyetle râzı olmadıkça îman etmiş olmazlar” (Nîsâ 65).

Kur’ân’da “îman etmek” ifâdesi, sürekli olarak: “Allah’a ve Resûlüne îman” şeklinde söylenir. Bu, “îman edip sâlih amel işlemek” demektir. O hâlde îman, “Allah’a ve Resûlü’ne îman etmek”, yâni “vahye ve sünnete göre yaşamak” demektir:

“Allah ve Resûlü, bir işe hükmettiği zaman, mü’min bir erkek ve mü’min bir kadın için o işte kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Kim Allah’a ve Resûlü’ne isyân ederse, artık gerçekten o, apaçık bir sapıklıkla sapmıştır” (Ahzâp 36)

“Îman etmek için amele gerek yoktur” diyorlar. Amel kişinin keyfine kalmış bir şey mi o zaman?. Îman amele zorlar. Yoksa kimse amelde bulunmaz. Îman ne kadarsa, o oranda samîmi ve ciddî bir şekilde amel eder kişi ve hattâ bu uğurda malını ve canını bile fedâ edebilir. Yâni kişiyi amele-eyleme sevk-eden şey îmandır. Yoksa îman etmekle etmemek arasında nasıl bir fark olacak ki?. Gerçekten îman edip etmeyenler nasıl ayrılacak?. Mü’minin alâmeti fârikası ameldir. Meselâ namaz bir ameldir ve îmânın bir uzantısıdır. “Bu alanda münâfıklık yapılabilir” denilirse, infâk ve cihadı (kıtâl) örnek verebiliriz. İşte infâk ve cihad gerçek bir îmânın olduğunu gösterir. Yoksa insan canını niye fedâ eder ki?. Kişiye canını fedâ etmeyi kolaylaştıran şey, âhirete olan îmânıdır. “Ben îman ediyorum” deyip de Allah’ın hiç-bir dediğini yapmamak nasıl bir îmandır?.

Amel ve eylem üzre olmak, “îmânın turnusol kâğıdı”dır. İnfâk etmek, îmânın en güçlü ispatlarından biridir. Çünkü gerçekten de bir şeyleri fedâ etmenin göstergesidir. O hâlde îman, kişiyi zora sokacak, yaptığında acıtacak şeyleri göze alabilmektir. Îman, îmandan önce göze alınamayan şeylerin, îmanla birlikte göze alınabilmesidir. Bunu sağlayan şey, îmânın kazandırmış olduğu cesâret ve bilinçtir. 

Şimdi karşımızda biri olduğunu varsayarak iki tâne soru soralım. Daha doğrusu aynı soruyu arka-arkaya iki kere soralım ve cevaplarını da yine biz verelim:

-Îman ediyor musun?.
-Evet.

-Îman ediyor musun?.
-Hayır.

Aynı kişi arka-arkaya sorulan “îman ediyor musun?” sorusuna, arkaya-arkaya “evet” ve “hayır” cevâbını verse, hangisini “doğru” kabûl edeceksiniz?. Amele dönmeden bu soruya doğru bir cevap verilemez-alınamaz. Bu nedenle îmânın olup-olmadığının ispâtı, insan katında (Allah katında değil), amel üzerinden gözükür. Allah da böyle bir îmandan râzıdır zâten.

Sâdece “îman ettim” demekle oluyorsa, dilsiz ve sağır olanlar îman etmemiş mi olacaklar?. Çünkü onlar “îman ettim” sözünü dile getiremiyorlar. Peki onların îman edip-etmediklerini nereden anlayacağız?. Tabî ki onların amellerinden anlayacağız. Amelde bulunuyorlarsa, amel-eylem üzre olmayı bir ömür-boyunca sürdürebiliyorlarsa ve bu uğurda bir-çok fedâkârlıkta bulunabiliyorlarsa “îman etmişler” demektir. Îman bir iddiâdır ve tüm iddiâlar ispât ister. O ispat, amel ile olur ancak.

Ölüm ânında yapılan “son-dakika îmânı” geçersizdir. Çünkü artık îmânın delili olan amele zaman kalmamıştır. İmtihan bitmiştir:

“Biz, İsrâiloğullarını denizden geçirdik; Firavun ve askerleri azgınlıkla ve düşmanlıkla peşlerine düştü. Sular onu boğacak düzeye erişince (Firavun): ‘İsrâiloğullarının kendisine inandığı (ilahtan) başka ilah olmadığına inandım ve ben de müslümanlardanım’ dedi” (Yûnus 90).

“Tevbe; ne, kötülükleri yapıp-edip de onlardan birine ölüm çatınca: ‘Ben şimdi gerçekten tevbe ettim’ diyenler, ne de kâfir olarak ölenler için değil. Böyleleri için acı bir azab hazırlamışızdır” (Nîsâ 18).

Îmânın kaynağı, fıtrat alt-yapısı ve bu alt-yapıya uygun olan vahiy üst-yapısıdır. Vahiy bizim îman etmemize ve îmânımızın artmasına vesîle olur ve bizi “îman üzre” kılar. Îman üzre olmak, “amel-eylem üzre olmak” demektir. İşte bunun kaynağı da sünnettir. Eylemin kaynağı sünnettir ve biz amelimizi en iyi şekilde sünnete bakarak yapabiliriz. Sünnet bir tarzdır, vahyi anlama ve amele-eyleme dökme tarzı ve kılavuzu. İşte budur evrensel olan. Bu tarzı biz de tüm zamanlarda ve mekânlarda sergileyebiliriz ve îmânımızı ispât etmiş oluruz.

Evet; demek ki “îmânın sâdece bilgisi” îman değildir. Îman, îmânın bilgisinden sonra amel ve eylemidir. Bu amel ise, herhangi bir hareket değil, “sâlih bir amel”dir. Mehmet Okuyan:

“Bir inanç, sâlih-amel ile desteklenirse ona “îman” derler. Bir davranış da, îmanlı yapılırsa, ona sâlih-amel derler. Îman ve sâlih-amel, aynı hakîkatin iki parçasını oluşturur. Biri diğerinden bağımsız değildir. Sâlih-amel yoksa o inanca “îman” demezler” der.

“Asra andolsun!; Gerçekten insan, ziyandadır. Ancak “îman edip sâlih amellerde bulunanlar”, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve birbirlerine sabrı tavsiye edenler başka” (Asr Sûresi).

En doğrusunu sâdece Allah bilir.

Hârûn Görmüş
Ekim 2017

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder