“Yoksa insana ‘her dileyip arzu ettiği’ şey mi var?” (Necm 24).
Lâle Devri, Osmanlı Devleti’nde, 1718 yılında Avusturya
ile imzâlanan Pasarofça Antlaşması ile başlayıp, 1730 yılındaki Patrona Halil
İsyânı ile sona eren gerileme devri içinde yaşanmış bir ara dönemdir. Bu
dönemin pâdişâhı III. Ahmet, sadrâzâmı Nevşehirli Dâmat İbrâhim Paşa’dır.
Lâle Devri, “zevk ve sefâ devri” olarak bilinir. Adını, o
dönemde İstanbul’da yetiştirilen ve zamanla ünü Dünyâ’ya yayılan lâle çiçeklerinden
alması, çok sonradan olmuştur. Bu dönem Osmanlı İmparatorluğu’nun hiç-bir
devrinde Lâle Devri olarak anılmamıştır. Yahyâ Kemâl; samîmi arkadaşı Ahmet
Refik Altınay ile bir sohbeti sırasında, III. Ahmed’in Vezîr-i Âzâmı Nevşehirli
Dâmat İbrâhim Paşa ile berâber 1718-1730 yılları arasında yaptıkları, Osmanlı
İmparatorluğu’ndaki yaşam-biçimini değiştirme etkinliklerini Lâle Devri olarak
tanımlar. Ahmet Refik de bu dönemi anlatan kitabına “Lâle Devri” ismini verir
ve bir süre sonra bu dönem Lâle Devri olarak anılmaya başlar (Wikipedi).
Târih boyunca, peygamberler dışında insanlar, varlıkla
olan imtihanı hep kaybetmişlerdir. Yoklukla olan imtihana karşı çok daha
dirençli ve başarılı olan insanlar, varlıkla olan imtihanda balarısız
olmuşlardır. Zîrâ varlık, insanı gevşetmekte ve pasifleştirmektedir. Uzun süre
boylunca zevk, haz, konfor, eğlence ve keyif içinde olmak, insanı “insan” yapan
özellikleri köreltmekte ve törpülemektedir. Bu duruma gelen insanlar, zevk,
haz, konfor, eğlence ve keyif içinde yaşamanın “en ideâl insanca yaşama şekli”
olduğunu zannetmektedirler. Oysa insanı şeytandan ve hayvanlardan ayıran ve de
“insan” yapan şey, bedenden ziyâde, kâlbin, rûhun, zihnin, vahyin ve dînin
merkezde olduğu yaşam-şeklidir.
Lâkin insanlar sünnetullah ve imtihan gereğince sürekli
bir şekilde şeytanın, nefsin ve onların uşakları olan tâğutların fısıldaması,
kışkırtması ve yönlendirmesi altında kaldıkları için Allah’ın ve dînin değil de
bunların yönlendirmelerine göre hareket ettiklerinden dolayı kâlpleri, ruhları,
zihinleri ve beyinleri dumura uğradığı için en ideâl hayat-şeklinin Lâle Devri’ndeki
gibi yaşamak olduğunu zannetmektedirler. Tâ ki Dünyâ’da bir hastalıkla yada
büyük bir belâ ile karşılaşana, yada hiç olmadı, âhirette acı azâbı görüp kendilerine
gelene kadar.
Lâle Devri denilen dönemde, Osmanlı Devleti’nin
ekonomik olarak iyi bir durumda olduğu söylenir. Bu dönemde her alanda çeşitli
atılımlar yapılmıştır. Avrupa’yı tanıma, matbaanın getirilmesi, tıbbî alanda
yenilikler yapılması ve çözümler üretilmesi, itfâiyenin kurulması, çini ve
kâğıt gibi bâzı alanlarda fabrikaların açılması, siyâset, ilim, kültür, sanat
ve ekonomik alanlarda pek-çok şeyin yapıldığı bir dönemdir. Dünyevî yönden pek-çok
olumlu yönler vardır. Lâkin yüzü ve yönü batı’ya dönmenin bir sonucu olarak,
şeytanın memnun eden, nefsi kışkırtan ve tâğutlara alan ve yol açan şeyler de
olmuştur ki zâten Patrona Halil İsyânı’nın nedeni daha çok bundan dolayı
olmuştur.
“Lâle Devri’ne yönelik zevk ve sefâ
iddiâlarının ve suçlamalarının bu dönemde sağlanan gelişmeleri ve târihsel
dönüşümleri gölgelediği görülmektedir” denir ama farklı bir bakış-açısıyla
şöyle de denebilir: “Lâle Devrinde olan bâzı gelişmelerin ve olumlu işlerin
yapılmış olmasının, bu dönemde ortaya çıkan adâletsizlikleri, eşitsizlikleri,
haksızlıkları, ahlâksızlıkları ve isrâfı gölgelediği görülmektedir”.
Ayaklanmanın sebebi, Nevşehirli Dâmat İbrâhim Paşa’nın açtığı zevk ve sefahat
devrinden memnun olmayan, bu yapılanları israf olarak gören ve büyük bir
ekonomik sıkıntı çeken bir kitle olmuştur. Lâle Devrinde lüks, zevk ve eğlence hayâtının halkın tepkisini çekmesi, Sadrâzam Nevşehirli Dâmat İbrâhim
Paşa’nın zevk ve sefâya düşkünlüğünün yanı-sıra, yeniçerilerin uzun süredir
maaş alamaması ordu içerisinde huzursuzluğa neden olmuştu. Mutlu azınlığa karşı
halkın çoğunluğunun (aynen şimdi olduğu gibi) ekonomik zorluklar çekmesi, vergi
artışları ve kötü yönetim, halk arasında huzursuzluğa yol açtı. Patrona Halil
İsyânı, bu ekonomik sorunlara karşı bir tepki olarak ortaya çıktı.
Tabi isyânın tek sebebi bunlar değildi.
İslâm’a ve şeriata uygun olmayan bâzı kararların alınması ve aykırı uygulamaların
yapılması belki de öncelikli nedendir. Çünkü bu konuda yoğun tepkiler vardı. Lâle Devri’nde ortaya çıkan
gayri-İslâmî uygulamalar halkında zihnini ve yaşamını bozduğu için, halk
arasında bâzı gayri-meşrû alışkanlıkların yerleşmesine yol açmıştı.
Bundan dolayı meselâ 1731 târihli bir fermâna göre,
İstanbul’da kadınların giyim ve kuşamlarının gayri-meşrû fiillere yol açacak
şekilde bozulduğu ve bu yüzden İstanbul’da bâzı gayri-meşrû fiillerin meydana
geldiği, bu sebeple İslâm’a aykırı giyimlerin yasaklanması ve bunun yol açtığı
ahlâksızlıkların önlenmesi için her türlü tedbirin alınması gereği hükme
bağlanmıştır.
Halkın çoğunluğu geçim derdiyle uğraşmaktan dolayı
sağını-solunu göremeyecek ve değerlendiremeyecek hâle getirildiğinden dolayı, günümüzde
de birilerinin Lâle Devri’ndeymiş gibi yaşadığını görememektedir. Çünkü
günümüzde de aynen Lâle Devri’nde olduğu gibi bâzı gelişmeler ve iyi yönde
işler yapılmaktadır ve halk da ancak bunlara bakarak kısır ve bütünsel olmayan
değerlendirmeler yapabilmektedir. Zâten mevcut durum için değerlendirme yapacak
başka bir kriterleri de yoktur. Zîrâ her türlü adâletsizliğe, eşitsizliğe,
haksızlığa, ahlâksızlığa ve zulme karşı hakîki bir değerlendirme yapacak ve
sonuçta bir eleştiri-îtiraz ortaya koyabilecek tek dayanaktan
uzaklaştırılmışlar ve hattâ koparılmışlardır. Bu dayanak elbette İslâm’dır.
Günümüzde aslında müslümanlar da dâhil herkes Lâle Devri’nde
yaşıyor ama Lâle Devri’ni yaşamıyor. Çünkü Lâle Devri’nin imkânlarından ve nîmetlerinden(!)
herkes eşit ve benzer şekilde faydalanmıyor. Milletin parmağına bir parça “bal”
sürülmüş, herkes kendi parmağındaki balı yalamakla idâre ediyor ve “bal
yaladığı” için de Lâle Devri’nde yaşadığını düşünerek ve zannederek tatmin ve
iknâ oluyor. İşin öyle olmadığını görenler var ama onlar da Patrona Halil gibi
cesâret gösterterek duruma isyân edemiyor. Zîrâ onlar da kendi parmaklarındaki
balı yalamakla meşgûller. Lâle Devri’nin yaşandığı günümüzde insanlar yoğun bir
şekilde “bal yalamakla” kendilerinden geçmiş durumdadırlar. Belki de en çok
reklamı yapılan ve sahtesi üretilen ürünün bal olması bu yüzdendir. Çünkü
insanlar Lâle Devri’nde yaşadıklarından dolayı İslâm’dan uzaklaşmışlar ve
kopmuşlar yada İslâm’dan uzaklaşıp koptukları için Lâle Devri’ni
yaşamaktadırlar yada yaşadıklarını zannetmektedirler.
Peki “Lâle Devri”nde nasıl bir müslümanlık olur?.
Müslümanlar Lâle Devri’nde işin sâdece tasavvur, düşünce,
söylem, yazı ve bâzı etkinlikler yapmak tarafıyla ilgilenirler ama amel-eylem
noktasında hemen hiç-bir şey yapmazlar. Amel-eylemden bahsedildiğinde Lâle
Devri’nde yaşıyor olmanın etkisiyle ve uyuşmuşluğu ile “yapacak bir şey yok”
sözünü dillerine pelesenk ederler. Kur’ân-merkezli olarak çok doğru ve iyi
teşhisler yaparlar ve bunu çeşitli şekillerde ortaya koyarlar. Fakat tedâvi
noktasına gelince “yapacak bir şey yok” sözü herkesin diline dolanır. Tabi
böyle olunca da teşhisler boşa çıkar ver işe yaramaz hâle gelir. Hattâ farklı
teşhisler de ortaya çıkınca kavgalar ve gürültüler kopmaya ve ayrılıklar
yaşanmaya başlar.
Bakın müslümanların son 60 yıldır yaptıkları tasavvur, düşünce,
fikir, teori, söylem, konuşma, yazı, makâle, kitap, dergi ve çeşitli
etkinliklerin somut bir fayda ortaya koyamadığı ve etkili olmadığı Gazze’nin ve
Lübnan’ın mevcut durumuna bakıldığında çok net olarak görülmektedir. Son 60
yıldır yapılanların Gazze’ye ve Lübnan’a zerre kadar bir faydası olmamıştır,
olmamaktadır. Ya bırakın kanı ve gözyaşını durdurmayı, daha maddî yardımların
buralara ulaşmasını bile sağlayamayan müslüman bir dünyâ var. Peki neden
sağlayamıyorlar?. Çünkü müslümanlar Lâle Devri’ni yaşıyorlar ve bu nedenle de
uyuşmuş ve kendilerinden geçmiş durumdadırlar. Hâlbuki bu konuda Allah’ın
apaçık bir âyeti gözümüze batıp durmaktadır:
“Size
ne oluyor da, Allah yolunda ve o ezilen erkekler, kadınlar ve yavrular uğrunda
savaşmıyorsunuz?. Baksanıza: ‘Ey bizim Rabbimiz!, bizleri zâlim olan bu
memleketten kurtar, bize bir yiğit, bir bahâdır gönder’ diye yalvarıp
duruyorlar” (Nîsâ 75).
Müslümanlar tüm yaptıklarını Lâle Devri yada günümüzdeki
adıyla Modernizm etkisi ve baskısı altında yaptıkları için belli bir sınırdan
ileriye gidemiyorlar ve işi amel-eyleme dökemiyorlar. Bu yüzden de son 60
yıldır yaptıklarının olumlu somut sonuçları görülmüyor hattâ böyle bir
niyetlerinin olmadığı da ortaya çıkmış durumdadır. Eğer müslümanlar son 60
yılda hiç-bir şey yapmamış olsalardı yâni yaptıkları teorik şeyleri de yapmamış
olsalardı Gazze’nin durumu şimdikinden zerre kadar daha kötü olmazdı. Bir
şeylerin iyi yönde değişmesi ancak ilim-amel-eylem bütünlüğü ile olabilir. Lâle
Devri’nde ve konfor içinde yaşamaktan vazgeçip de “kelleyi koltuğa almış
adanmışlar” olmadan hiç-bir şey değişmeyecektir.
Sâdece geleneksel hurâfelere, uydurmalara ve zırvalıklara
değil, modern hurâfelere, uydurmalara ve zırvalıklara karşı da bir eleştiri ve
îtirâzın olmaması müslümanları gelenek düşmanı yaparak moderne yâni Lâle
Devri’ne bağladı-bağlıyor.
Müslümanlar da dâhil tüm insanlar günümüzde Modernizm
denilen Lâle Devri’nde yaşıyor olmaktan çok memnunlar. Çünkü artık “müslümanım”
diyenlerin bir-çoğu da dâhil olmak üzere insanlar “din” kelimesini duymak bile
istemiyorlar. İslâm ise “dinsiz konuş(a)mamak” demektir.
Lâle Devri, hak ile bâtılın karışmasıdır. Fakat hak ile
bâtılın karışmasından ancak yine bâtıl çıkar ki bâtıl ancak hak ile
karıştığında hayâtiyetini sürebilir. Hak ise %100 haktır ve içine başka hiç-bir
şeyin karışmasına katlanamaz.
Günümüzde de
adına Modernizm denilen bir Lâle Devri yaşanmaktadır ve insanlar günümüzdeki
Lâle Devri’ni “insanlığın ulaşabileceği en ileri gelişmişlik ve güzellik seviyesi”
olarak görmekte ve kabûl ettikleri için Lâle Devri’ni kutsamakta ve ona
tapınmaktadırlar. Oysa “lâle” denilen şeyin bir üfürüklük canı vardır. Lâle,
şöyle güçlü bir üfürükle dağılıverir. Çirkin, “acıtıcı” ve zararlı görülen
“diken”e ise hiç-bir şey olmaz.
İnsanlar;
“lâle devri çocuklarıyız biz” şarkısını söyleye-dursun, bunun bir de “âhiret
devri” vardır.
En doğrusunu sâdece Allah bilir.
Hârûn Görmüş
Kasım
2024
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder