“Onlar,
Allah’ın kadrini hakkıyla takdir edemediler ..” (Zümer 67).
Monoteizm “tek-tanrıcılık”
olarak bilinir. Bu inançta tanrının tek ve bir olduğu düşünülür. Monoteizm veyâ tek-tanrıcılık, “tek bir tanrının varlığına yada Tanrı’nın
birliğine duyulan inanç” olarak tanımlanır. Monoteizm
kelimesi Yunanca mono (tek) ve theoi (tanrı) sözcüklerinden meydana gelmiştir. Tek-tanrıcılık
öncesinde bu düşüncenin unsurları Atenizm,
antik Çin dîni ve Yahvizm gibi
erken dinlerde bulunur.
Tevhid Lûgatta: “Birleme. Bir Allah’tan
başka İlâh olmadığına inanma. Lâ ilâhe illallah sözünü tekrarlama” diye geçer.
Fakat bu tanım, “canlı” bir tanım değildir. Sanki sâdece bir tanımlama yapmak
için söylenmiş bir söz gibidir. Sâdece sözde kalan tanımlar tevhidi anlatamaz.
Tevhid, sâdece sözde olan değil, “hayatta görünür kılınan”dır. Hattâ hayatta
görünür olmadığında tevhid olmaz. Bakın, şu-anda Dünyâ’da tevhid yoktur, yâni tevhid
yürürlükte değildir. Zîrâ tevhid, tasavvurlara hapsedilemez. Tevhid, tasavvur
ve hayâtın ikisinin birlikte olduğu anda ortaya çıkar. Bu bağlamda tevhid,
sözde olanın hayâta dönüştürülmesidir. Tevhid, Allah’ın sâdece sözde ve gökte
kalması değil, yeryüzünde de hâkim olmasıdır. Tevhid, Allah’ın göklerde
istisnâsız ilah olduğu gibi, yeryüzünde de ilah olduğunu bilmek, kabûl etmek ve
o ilahlığı yeryüzünde hâkim kılmak demektir: “Göklerde ilah ve yerde ilah
O’dur. O, hüküm ve hikmet sâhibidir, bilendir” (Zuhrûf 84).
Monoteizm ile tevhid aynı şey gibi görülmekte ve
söylenmektedir. Peki öyle midir?. Bir noktada aynı yerde buluşsalar da ortaya
çıkış ve sonuç noktasında aynı şey değildirler ve aynı tutum içinde de
değillerdir. Çünkü tevhide göre Allah katındaki tek hak din İslâm’dır. İlk
insan ve ilk peygamber olan Hz. Âdem’den, son peygamber olan Peygamberimiz Hz.
Muhammed’e kadar gönderilen tüm peygamberler “İslâm peygamberleri” oldukları gibi,
onlara Allah tarafından indirilen tüm vahiyler de, İslâm’ı oluşturan ve ortaya
koyan bilgi ve bilinç kaynaklarıdır.
Tevhid, türedi bir şey değildir ve sonradan oluşturulmuş bir
sentez değildir. İlk insan “ilk İslâm peygamberi”dir ve ilk peygamber, tevhidin
ilk eridir. Ne zaman ki insan varsa İslâm da olmuştur ve ne zaman ki İslâm
varsa tevhid de vâr olmuştur. O-hâlde ilk ve esas olan İslâm ve tevhidtir.
Monoteizm ise sonradan ortaya konan bir sentez düşüncedir. Çünkü tevhide göre
ilk başta bir-çok tanrı vardı da sonraları insanlar bunu monoteizm bağlamında
teke indirmiş falan değildir. Tevhide göre her zaman tek bir İlah vardır ve
Allah -hâşâ- sonradan popülerleşen, ilahlardan bir ilah değildir. Allah’tan
başka hakîki bir ilah yoktur ve ilah zannedilen diğerleri, insanların kuruntularından
başka bir şey değildir. Üstelik o kuruntular da, (şeytanın, nefsin ve tâğutun
çıkarlarına, isteklerine ve hedeflerine uygun olmadığı için) tevhide aykırı
düşüncelerle ortaya çıkmış ve zamanla çoğalıp sayısı artmış olan
zırvalıklardır. Zâten indirilen tüm vahiyler ve gönderilen tüm peygamberler, lâ
ilâhe illallah düsturuyla bâtıl olan ilahları iptâl edip “tevhidi yeniden hâkim
kılmak” içindir. İmtihan işte bu noktada devreye girmektedir ve insanların
tevhidi mi yoksa şirki mi hâkim kılmak için çalışacaklarına bakılmaktadır.
Monoteizme göre de tek bir ilah vardır ama bu tek ilah en
başından bêri tek ilah değildir. Çünkü ilk başta insanlar tarafından tapılan ve
saygı duyulan binlerce ilah vardı ve sonra monoteizm düşüncesi ile bu ilahlar
teker-teker iptâl edilip tek bir ilahta karar kılınmasıyla o teke indirilen
ilaha tapılmaya başlanmıştır. Tabi böyle oluca da o tek ilahı “tek ve en büyük
ilah” yapan da, kuruntuları çeşitli şeylerini lahı olarak atayan insanlardır. Yâni
eskiden bir-çok ilah üreten insanlar, sürekli didişip duran bu ilahlardan
sıkılınca, monoteizm bağlamında diğer ilahları ilahlıktan çıkararak tek biri
ilahta karar kılmışlardır. Buna da tek-tanrıcılık yada monoteizm denmektedir.
Monoteizm denen tek-tanrıcılığın 4.000 yıl kadar önce
eş-zamanlı olarak Mısır, Bâbil ve Hint toplumlarında ortaya çıkmaya başladığı
ifâde edilmektedir. Mısır kralı Akhenaton’un tek-tanrıcılığı olan
Atonizmi monoteizmin (M.Ö. 14. yüzyılın ortası) ilk târihsel ifâdesi olarak kabûl
edilebilir. Ancak bu din ve inanç kralın ölümüyle ortadan kalktığı için, bu ilk
monoteizmin varlığını uzun süre devâm ettirememiştir. Tek-tanrı inancına doğru atılan ilk adım, Mısır’ın XVIII. sülâle
firavunlarından IV. Amenofis tarafından (MÖ. 1370- 1350) atılmış, bir başka ifâde
ile adı geçen Mısır firavunu Mısır dîninde bir reform yapmak istemiştir.
“Atonisme” adı verilen bu yeni din bütün eski Mısır tanrılarının reddi ve
Mısır’ın eski Güneş tanrıları olan Ra ile Aton’un birleştirilerek, tek bir
tanrı hâlinde yüceltilmesi esâsına dayanıyordu. Fakat IV. Amenofis’in ölümünden
sonra, bu din terk edilerek yeniden çok-tanrılı sisteme dönülmüştür.
Güneş
tanrısı Aten’in şerefine söylenen ilâhilerde, diğer bütün tanrıların ve onlara
özgü dînî tören şekillerinin ret ve terk edilmesi görülür. Bunun,
çok-tanrıcılıktan tek-tanrıcılığa bir seyir olduğu ve insanların
tek-tanrıcılığa yâni monoteizme zaman içinde ulaştığı söylenir. Fakat çözülebilmiş en eski yazılı belgelere sâhip çok-tanrıcı
putperest bir toplum olan Sümerlerde, çok-tanrıcılığın tek-tanrıcılıktan sonra ortaya
çıktığı görülür. Çünkü tek-tanrıcılığın çok-tanrıcılıktan daha eski belgeleri
bulunmuş ve görülmüştür.
Monoteizmin
Akhenaton ile başladığını söylediğinizde ve buna inandığınızda, monoteizmin
teorisi bağlamında, Akhenaton’dan önceki zamanlarda gönderilmiş ve yaşamış olan
peygamberlerin, meselâ Hz. Yûsuf, Yâkub, İshâk, İsmâil ve İbrâhim’in muvahhid
değil de çok-tanrıcı yada en azında ilkel monoteist olduğunu söylemiş olursunuz.
Zâten bunu söyleyenler vardır ve Kur’ân’da Hz. İbrâhim’in çok-tanrıcılıktan
monoteizme vardığını söylerler ki bu apaçık bir iftirâdır. İlgili âyetler
şöyledir:
“Böylece İbrâhim’e, -kesin bilgiyle inananlardan olması için- göklerin
ve yerin melekûtunu gösteriyorduk. Gece, üstünü örtüp bürüyünce bir yıldız görmüş
ve demişti ki: ‘Bu benim rabbimdir’. Fakat (yıldız) kayboluverince: ‘Ben
kaybolup-gidenleri sevmem’ demişti. Ardından Ay’ı, (etrâfa aydınlık saçarak) doğar
görünce: ‘Bu benim rabbim’ demiş, fakat o da kayboluverince: ‘Andolsun’
demişti, ‘eğer Rabbim beni doğru yola erdirmezse gerçekten sapmışlar
topluluğundan olurum’. Sonra Güneş’i (etrâfa ışıklar saçarak) doğar görünce: ‘İşte bu benim
rabbim, bu en büyük’ demişti. Ama o da kayboluverince, kavmine demişti ki: ‘Ey
kavmim, doğrusu ben sizin şirk koşmakta olduklarınızdan uzağım’.
Gerçek şu ki, ben bir
muvahhid olarak yüzümü gökleri ve yeri yaratana çevirdim. Ve ben müşriklerden
değilim” (En-âm 75-79).
Bu âyetler Hz. İbrâhim’in
putperestlikten monoteizme yâni tek-tanrıcılığa dönmesini değil, insanlara,
ilah diye taptıkları tanrıların sahte olduğunu yâni gerçek İlah olan Allah
olmadığını göstermektedir. Böyle olduğu için, Allah bize, aynı ve benzer bir
tebliğ ve dâvet metodunu kullanmayı ve Hz. İbrâhim’i izlemeyi emreder:
“De ki:
Rabbim gerçekten beni doğru yola iletti, dimdik duran bir dîne, İbrâhim’in
hanif (muvahhid) dînine… O, müşriklerden değildi” (En-âm 161).
“Gerçek şu
ki, İbrâhim (tek-başına) bir ümmetti; Allah’a gönülden yönelip itaat eden bir
muvahhidti ve o müşriklerden değildi” (Nâhl
120).
Monoteizm
ortaya çıktığı andan îtibâren hızlı bir şekilde benimsenmiştir. Özellikle
Mısır, Hint ve Bâbil toplumlarında eş-zamanlı ortaya çıkmıştır. Fakat
birilerine göre monoteizmin de bir gün sonu gelecektir. Şöyle derler: “Monoteizm
yaklaşık olarak 4.000 yıl önce ortaya çıkmıştır ama bu sonuna kadar böyle
gidecek değildir. İnsanlar nasıl ki akılları ve mantıkları geliştikçe saçma bir
inanç-biçimi olan çok-tanrıcılıktan ve putperestlikten uzaklaşarak
tek-tanrıcılığa yâni monoteizme ulaştılarsa, daha sonra da felsefe ile
metafiziğe ve sonunda da pozitivist bilim ile tanrısızlığa ulaşacaklar ve tanrı
ve din fikri böylelikle bitecektir”. Süreç -sözde-
böyle işlemeye devâm eder ve sonunda da gelinen yerde Auguste Comte’un “üç hâl
yasası” devreye girer ve 1-Teolojik aşama; 2-Metafizik aşama; 3-Pozitivist
aşama sınıflandırmasına ulaşılır. Böylece dinlerin de süreç içinde gelişen
beynin bir fonksiyonu olduğu yâni dinlerin de “maddî bir durumun sonucu olduğu”
açığa çıkar ki sürecin sonunda teoloji, pozitivizme döner ve artık Allah’tan,
âhiretten, cennet ve cehennemden, vahiyden, peygamberlerden, dinden ve ölüm-ötesinden
bahsetmek imkânsızlaşır. Auguste Comte’un “üç hâl kânunu”nda ilerleme; teolojik,
metafizik ve pozitivist” aşamalar şeklindedir. Tüm bu aşamalardan sonra tanrı
ve din diye bir şeyin kalmayacağı öngörülür. Fakat meydana gelen iki dünyâ
savaşı Comte’un “üç hâl kânunu” da
çöpe atmıştır.
Monoteizm
bir sentezdir ve çok-tanrıcılıktan tek-tanrıya ulaşma serüvenidir. Fakat tevhid
bir sentez değildir. O hep vardır. Çünkü tevhid %100 tevhittir. Tevhid; animizm,
atalara tapma, totemizm, naturâlizm, fetişizm vs.den sonra ulaşılmış bir şey
değildir. İnsanlar tevhide uymadıklarında bu söylediğimiz bâtıl din, düşünce ve
inançlar ortaya çıkmıştır. Yâni çok-tanrıcılıktan monoteizme doğru bir gidiş
değil, tevhidten putperestliğe doğru bir sapış vardır ve tüm zamanlarda bu
böyle olmuştur. Peygamberlerin ardı-sıra gelmelerinin nedeni de, bozulan
tevhidin yeniden ikâme edilmesi içindir. Şinâsi Gündüz bu konuda şunları
söyler:
“Monoteizm içeren her inanışın tevhid
kavramıyla nitelendirildiği dikkati çekmektedir. Bâzı batı’lı din-bilimcileri tarafından
İslâm, teo-sentrik yâni tanrı-merkezli bir din olarak nitelenir. Esâsen bu niteleme
çok da doğru değildir. Zîrâ müslümanlarca tevhid kavramıyla ifâde edilen İslâm’ın
Allah inancının sıradan bir tanrı-merkezlilik olmadığı açıktır. Bu nedenle İslâm’ın
tevhid-merkezli bir din olarak nitelenmesi daha doğru olacaktır. Tek-tanrı
inancı yalnızca İslâm’da değil, diğer bir-çok dinde de mevcuttur. Örneğin dünyâ-dinlerine
baktığımızda başta Yahudilik ve Zerdüştilik olmak üzere bir-çok dînin tek-tanrıcı
bir geleneğe sâhip olduğunu görürüz. Hattâ her ne kadar teslis ile ifâde
edilmiş olsa da Hristiyanlığın tanrı inancı da tek-tanrıcı yâni monoteist bir
yapı arz-eder. En azından teslise inanan bir Hristiyan, bunu bu şekilde
değerlendirir.
Yahudilikte tanrı birdir; her-şeyi yaratan ve
insana yapıp-ettiklerinin hesâbını soracak olan bir tanrının varlığına inanma
yahudi âmentüsünün temelini oluşturur. Ana-gövde yahudi geleneğinin tanrı
inancı buna göre şekillenmiştir. Bâzı araştırıcılarca, yahudi kutsal metnindeki
bâzı ifâdelerden hareketle târihsel süreçte belirli bir dönemde mutlak bir
monoteizmden ziyâde bir çeşit henoteizmin, yâni bir-çok tanrının varlığının
kabûllenilmesiyle birlikte tapınma bağlamında içlerinden birinin ön-plâna
çıkarılmış olduğu tartışılmaktadır.
Bir diğer tek-tanrıcı gelenek olarak ön-plâna
çıkan Hristiyanlığın tanrı düşüncesi de oldukça tartışmalıdır. Baba, Oğul ve
Kutsal Rûh üçlemesine dayalı teslis öğretisine yer veren Hristiyanlık, ısrarla
kendisinin monoteist bir gelenek olduğu kanaatini dillendirir. Hristiyan
gelenek, teslisi tek-tanrıcılıkla açıklamakta ve teslis akîdesinden hareketle
kendisini tek-tanrıcı olmamakla suçlayanları ön-yargılı olmakla ithâm
etmektedir. Hristiyanlık, Tanrı’nın bir olduğunu ancak üç uknumla ifâde edildiğini
ifâde etmektedir. Tanrı Baba’dır, Tanrı Oğul’dur ve Tanrı Kutsal Rûh’tur
inanışının tanrının birliğine aykırı olmadığı kanaatindedir.
Her monoteist yada tek-tanrıcı geleneği
İslâm’ın Allah inancıyla eş-değer saymak ve bunları İslâm’ın tevhid kavramıyla
ifâde etmek kanaatimizce yanlıştır. Kur’ân gerek Yahudiliğin gerekse Hristiyanlığın
tanrı tasavvurunu “lâ ilâhe illallah” öğretisine dayalı Allah inancı bağlamında
eleştirir. Kur’ân âyetleri, bâzılarını, üstün bir güç, bir ilah olarak Allah
inancına yer vermekle birlikte ‘Allah’ı gereği gibi takdir etmemekle’ suçlar;
bâzılarını da Allah’a îman ettiklerini söyledikleri hâlde gerçekte Îman
etmemekle eleştirir. Bu tarz âyetlerin bağlamı dikkate alındığında, bu tarz
kişi yada grupların bir ilah, bir üstün güç olarak Allah’ı kabûl etmekle
birlikte Allah’ın her türlü düşünce ve inanıştan, tutum ve davranışa kadar
insan yaşamında referans alınması gereken tek ve mutlak güç olarak kabûlü
konusunda problemli oldukları görülür.
Monoteizmde insanlar yaşamı kendi akıl,
irâdeleri yanında sosyâl çevrelerini oluşturan güç-odaklarının irâdeleri
doğrultusunda okuyup inşâ etmeyi önceler. Bir kısmı da sosyâl, siyâsal
yaşamlarında öne çıkardıkları kendilerine yön veren başka bâzı güç-odaklarını,
zihin yapılarında yer verdikleri diğer üstün güçleri Allah’la birlikte dikkate
alacakları referanslar olarak kabûl eder ve buna göre yaşamlarını
şekillendirir.
Tevhid öğretisi ise üstün güç yada ulûhiyet
anlayışı açısından İslâm’ı diğerlerinden ayrıştıran âdetâ İslâm’ın alâmeti fârikasıdır.
Bu önemli kavramı, İslâm’ın bu kavrama yüklediği anlam yükünü görmezden gelerek
sıradanlaştırmak doğru değildir”.
Monoteizmde
Allah sâdece “tek-tanrı”dır ve bir-çok tanrının iptâl edilmesiyle ulaşılmış
olan bir süper güçtür. Böyle olduğu için monoteizmde Allah “sâdece göklerin ilahı”
olarak kalır ve yeryüzüne karışmaz. Ona sâdece tapınılır ve O’ndan bir şeyler istenir.
Fakat O’nun emir ve yasaklarına göre düşünmek, konuşmak, yazmak ve davranmak
yoktur. Zâten monoteizmde tek-tanrının gerçekten vahiy indirdiği ve peygamber
seçip gönderdiği de sâbit değildir. Monoteizm’in tanrısı daha çok Deizm’e
yakındır ve deistlerin tanrısına benzemektedir. Çünkü aşağıda hiç-bir şeye karışmaz.
Fakat
tevhid öyle değildir. İnsan vâr olduğu anda İslâm da vardır, tevhid de. Tevhidte
Allah’tan başka ilah yoktur ki çok-tanrıcılıktan tek-tanrıya ulaşılsın.
Tam-aksine kâfirler ve müşrikler Allah inancından saptıkları oranda başka ilahlar
edinirler ve bu ilahlar zamanla çoğalır gider. Tevhid, “Allah’ın, ifsâd edilmiş
olan İslâmî sistemi düzeltmek için sürekli olarak, insanlar içinden peygamberler
seçip göndermesi ve onlara vahyi indirmesi” demektir. Zîrâ Dünyâ ve insan ancak
İslâmî sistem ile düzen ve nizam içinde durabilir. Zâten imtihan olayı da bu
noktada devreye girer. İnsanların tevhidi yeniden hâkim kılmak çabası içinde
olup-olmayacakları imtihanın sonucunu belirler. İnsanlar tevhide destek
verip-vermeyeceklerine göre değerlendirilecektir.
Monoteizm
tevhid değildir. İnsanlar zamanla tek-tanrı fikrine ve inancına ulaşmış
değildirler ve tam-aksine, şeytanın, nefsin ve tâğutların baskısı ve etkisi
nedeniyle sürekli olarak tevhidten saparak küfre, şirke, fitneye, fesada,
put-perestliğe sapmışlardır. Bu sapma hâlen sürmektedir ve “monoteizme
ulaştıkları için” hızında bir azalma olmamıştır. Bu durum Dünyâ’da
adâletsizliğin, eşitsizliğin, haksızlığın, ahlâksızlığın, açlığın, susuzluğun,
çıplaklığın, evsizliğin ve her türlü zulmün açığa çıkmasına neden olmuştur-olmaktadır.
Son Peygamber ve son vahye gelinene dek târih boyunca peygamberlerin ve
vahiylerin ardı-sıra gelmesinin nedeni, bu sapmayı düzeltmek ve tevhidi yeniden
ikâme etmek hedefidir.
En
doğrusunu sâdece Allah bilir.
Hârûn Görmüş
Mayıs
2024
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder