İsyân

“Bir düzene veya emre boyun eğmeme, uymama, itaat etmeme (TDK) anlamına gelen isyân sözü, insanlar tarafından mutlak bir çirkinlik olarak görülüyor. İsyân etmek farklı kesimler tarafından hep kötü gösterilmiş ve bu nedenle -mazlum olanlar da dâhil- insanlar isyân etmekten çekinmişlerdir. Halk isyân etmemeyi, “hiç-bir şekilde, ne şartla olursa-olsun isyân etmemek” olarak anlamış-anlamaktadır. İsyân, halk tarafından; “Allah’a isyân”, “devlete-düzene isyân” şeklinde düşünülmüştür sâdece.        Ne de olsa ilk isyankâr şeytandır ve “isyân ederek şeytanın sünnetini sürdürmemek gerekir” anlayışı hâkimdir. O nedenle de isyân etmeden bahsedilince hiç tartışmadan isyân ile küfür eş-anlamlı tutulmaktadır.

Allah’a isyân etmek yanlıştır ve kişiyi Dünyâ’da rezil edeceği gibi, âhirette de azap nedenidir. Fakat işin bir de başka bir yönü vardır; şeytana-tağuta-zâlime-adâletsizliğe-zulme isyân etmek. İsyânı mutlak anlamda kötü gösterenler ve kötü olarak anlayanlar, doğru bir davranış olarak Allah’a isyân etmezlerken; yanlış olarak, şeytana-tağuta-zâlime-adâletsizliğe-zulme de isyân etmemektedirler. Hâlbuki zâlime isyân etmek takvâdandır. Hattâ zâlime isyân etmemek, Allah’a isyân etmek anlamına gelir. Bu bağlamda tüm peygamberler isyankârdır. Zâten Allah da, peygamberleri ve vahyi göndererek, şeytana-tağuta-zâlime-adâletsizliğe-zulme isyân etmiştir-etmektedir. Allah zulme râzı değildir zîrâ. En başta Allah da isyankârdır ki bu onun merhâmetinden dolayı böyledir. İnsanların içinden seçilen peygamberler de en merhâmetli-adâletli-temiz kişilerdir. Zâten ancak bu tarz insanlar “isyân” edebilirler. Peygamberler, “Allah’a itaat, zâlime-zulme isyân” edebilme potansiyeli en yüksek insanlardır. Zâlime-zulme isyân etmeyenler zâlimleşir.

“Onlara âyetlerimiz apaçık belgeler olarak okunduğunda, bizimle karşılaşmayı ummayanlar, derler ki: ‘Bundan başka bir Kur’ân getir veya onu değiştir’. De ki: ‘Benim onu kendi nefsimin bir öngörmesi olarak değiştirmem benim için olacak şey değildir. Ben, yalnızca bana vahyolunana uyarım. Eğer Rabbime isyân edersem, gerçekten ben, büyük günün azâbından korkarım” (Yûnus15).

Âyetin de söylediği gibi, Kur’ân-merkezli bir hayat-anlayışına ve eylemine (sünnet) sâhip olmamak bir çeşit isyândır. “Sâdece vahyolunana” uymamak isyândır. Bu bağlamda isyân etmemek kişiyi tembelleştirir, uyuşturur, hayâta karşı duyarsızlaştırır, insanı korkaklaştırır, hazcı hâle getirir, kalitesizleştirir. Şeytânî, tağûtî işlere sıcak bakar hâle getirir. Böyle olunca da kişi hiç-bir haksızlığa/zulme karşı çık(a)maz, mücâdelede/isyânda/îtirazda/eleştiride vs. bulun(a)maz. En ufak bir ses bile çıkar(a)maz.

Müslümanlar Kur’ân-İslâm ile îtiraz-eleştiri-isyân edeceklerine, Kur’ân’ı ve dîni, tağutların düzenini onaylamakta kullanıyorlar. Bu tavra sâhip olan, zulme ve adâletsizliğe karşı “Lâ”, “Kellâ” demeyi geciktiriyor. Zulmün yerleşmesine ses çıkarmayarak tağutlara alan açıyor. Bir-türlü isyân edemiyor. Bu nedenle bir-türlü kafasını çevirip hayâtın gerçeğine bakamıyor. Zulmün yanından umursamazlıkla geçip gidiyor. Normâl olmayanı bir süre sonra normâl görmeye başlıyor. Yaşamayı/hayâtı erteliyor ve bir-süre sonra dînin hayatta görünür/yaşanır olma isteğine karşı çıkar hâle geliyor. Tağutlara taşeronluk yapmaya başlıyor. İşte bu nedenle de isyankâr oluyor. Fakat “olumsuz anlamda” olan, Allah’a karşı bir isyândır bu.

Allah’ın hükümlerine rağmen nefsin hükümlerine uymak da bir isyândır. Allah’a isyân. Bu bağlamda oy kullanmak (demokrasi) bir isyândır. Zâten kişi, oy vererek desteklediği kişilerin zulümlerine ses çıkarmıyor-çıkaramıyor ve böylece zulme alan açarak hakka isyân ediyor. Zâlime isyân etmemek, Allah’a isyân etmektir. Gece, en son kıldığımız namaz, yatsıdan sonra vitir namazıdır. Onun da en son rekâtında okuduğumuz kunut duâsı. Bu duâda “ve nahlau ve netrukü men yefcuruk” diye Allah’a söz veriyoruz. Yâni diyoruz ki: “(Ey Allah’ım!) Biz Sana isyân eden (fâsıklık, fâcirlik yapan) kişiyi (yönetimden, lîderlikten) hâl edip al-aşağı ederiz, onu kendi hâline terk ederiz. Nahlau (hâl ederiz) derken kullandığımız “hâl” kelimesi, “ehl-i hal’ ve’l-akd” denilen yöneticiyi azletme ve yeni bir yönetici atama konusunda ehil olan şahısların yaptığı iştir. Yöneticiyi makâmından indirmeye, alaşağı etmeye “hâl” etme denir. Ve netrukü: Terk ederiz, onu yardım(cı)sız bırakır, onunla ilişkilerimizi keseriz, ona destek olmayız, onu inkâr ederiz. İşte, bizim namazımız bile tâğutlara bir ültimatom ve onlara karşı nasıl tavır takınacağımıza dâir bir ahid ve söz verme, bir siyâsi bilinçtir. Yâni bir isyândır. Müslüman âleminin hâl-i pür melâli, zâlim yöneticilerine karşı isyân etmemektendir. Dediğimiz gibi; “Ve nahleu ve netrukü men yefcuruk” diyoruz. “Sana isyân eden, fâsıklık yapan kişileri “hâl” ederiz, makamlarından al-aşağı edip indiririz ve onlara yardım etmeyerek kendi hâllerine bırakırız”. Böyle söz veriyor, geceyi bu sözle kapatıyoruz. İsyân eden, fâcirlik ve fâsıklık yapan kişileri makamlarından indirme sözü veriyoruz da, ya milyonlarca insanı cehenneme doğru sürükleyen, onların şirke girmesine, Allah’a isyân etmesine sebep olan ve hattâ bunu dayatan tâğutlara karşı ne yapmamız gerektiğini düşünmek zorunda değil miyiz?.

Gerçek isyân “alttakilerin” yaptığı isyândır. Çünkü ezilen kesim gerçekten ve mecbûren isyân eder. Zîrâ zulmü en çabuk, bulunduğu yer îtibârıyla bu kesim fark eder ve görür. Bu nedenle “alttakiler”in isyânı bir cehâlet yoksa genelde samîmidir. Bu kesimin isyânı, kişisel değil, toplumsal çıkar-adâlet merkezli bir isyândır. Diğerleri gibi kişisel çıkarları için yapılan çirkin isyânlar gibi değildir.  

İnsanın ne zaman tepki vermeye başladığı, ne olduğunda ve ne olunca isyân edip harekete geçtiği, onun dînini-inancını ortaya çıkarır. Neyi ilahlaştırıp taptığını belli eder. İnsanın neye isyân ettiği, onun ne olduğunu açığa çıkartır. İsyân bir ses çıkarmak, sesini yükseltmekle başlar. Ses çıkarmak, hayatta olunduğunun kanıtıdır. Hayâtı dibine kadar yaşamak ise, zulme isyân etmekle (ses çıkarmak) olur. Yasaklanan isyân, Allah’a karşı yapılan isyândır. Allah’a isyân edilmez, itaat edilir. Emredilen isyân ise tağuta edilmesi gereken isyândır. (Tağut=Kendini ilah gibi görüp, Dünyâ’yı ve insanları ilah gibi yönetmek isteyenler). Tağuta isyân etmeyen, Allah’a isyân etmeye başlar. Tağuta isyân etmeyip de itaat edenler, Allah’a itaati terk edip O’na isyân etmeye başlarlar. Böylece küfretmeleri gereken tağuta tapılmaya başlanmıştır. Tağuta küfretmek, zulmün-zâlimin “üzerini örtmek” demektir. Allah Kur’ân’da tağuta küfretmeyi (isyân) emretmiştir:

“Dinde ikrah yok, rüşd, dalâlden cidden ayrıldı, artık her kim Tağuta küfredip (yekfur bittâğûti) Allah’a îman eylerse o işte en sağlam tutamağa yapışmıştır; öyle ki onun için kopmak yok. Allah işitir, bilir” (Bakara 256).

Îman, itaat ve isyân ile başlar. Allah’a itaat ile ve O’ndan başka sahte ilahlara isyân ile. Allah’tan başkasını ilahlaştırmaya karşı yapılan bir isyândır bu. Allah’tan başka sözde ilahlara isyân etmeyenler gerçek îmâna eremezler. Dîne giriş bile bir isyânın dile getirilişi iledir: “LÂilâhe, illallah”. “İlah yok Allah’tan başka!. Tüm sahte ilahlara “lâ”, hattâ “kellâ” diyerek müslüman olunur ve bu yolda bu bilinçle yol alınarak îmâna erilir ve mü’min olunur. Bu bağlamda isyân etmek, verilen sözü yerine getirmek demektir. Bâzen bu söz, malı-mülkü bu yolda sarf etmeyi ve bâzen de canı bu uğurda fedâ etmeyi (şehâdet) gerektirir.

Tüm peygamberler çobanlık yapmışlardır. Ebû Hüreyre (r.anh) anlatıyor: “Efendimiz Hz. Muhammed aleyhissalâtu vesselam buyurdular ki: ‘Allah hiç-bir peygamber göndermedi ki, koyun çobanlığı yapmamış olsun’. ‘Sen de mi, Ey Allah’ın Resûlü?’ diye sordular. ‘Evet, dedi. Ben de bir miktar kırat mukâbili Mekke ehline koyun güttüm” (Buhârî, İcâre 2; Muvatta, 18 (2, 971); İbnu Mâce, Ticârat 5, (2149).

Çobanlık peygamberlik mesleğidir. Bu nedenle tüm peygamberlerin ellerinde âsâları=isyânları vardır. Âsâsı yâni isyânı olmayanlar Peygamber olamazlar zîrâ. Peygamberlerin âsâları; gönderiliş sebepleri olan, “zulme isyân”ın bir sembolüdür.

İslâm âleminin durumu tâbir-i câiz ise içler acısıdır. Bu gidişata bir isyân lâzımdır. Bu kötü gidişâta bir “âsâ” lâzımdır. Hz. Mûsâ’nın âsâsı gibi. Bu âsâ, isyândır. Âsâ zâten arapçada isyân demektir: “Fe kezzebe ve âsâ. Fakat o yalanladı ve isyân (âsâ) etti” (Nâziat 21).

İslâm’i olmayan otoriteye îtiraz/eleştiri/isyân şarttır bu aşamada. Hz Mûsâ örneğinde olduğu gibi: Allah Hz. Mûsâ’yı Firavun’a âsâ=isyân ile birlikte gönderdi. Bu-aşamada eylemin en bâriz görünümü olan îtiraz, eleştiri ve hattâ isyânî sözler ve davranışlar olabilecektir tabî ki. İsyâna, eleştiri ve îtirazdan sonra gelinir. Eleştiri, îtiraz ve sonra isyân gelir. Sonra da eylem başlar. Siyâsete, ekonomiye, adâlete, eğitime, sağlığa vs. yönelik konularda olan yanlış işlere karşı olan eleştiriler, îtirazlar ve isyânlar; yazılı, sesli ve hareket içeren eylemler şeklinde gerçekleştirilecektir.

Hz. Mûsâ, âsâsını yâni isyânını ortaya atınca, sihirbazlar, o isyânın çıkar-amaçlı geçici bir âsâ=isyân değil, hak-merkezli bir âsâ=isyân olduğunu anladıkları anda onlar da Firavun’a isyân etmeye başlamışlardı. Hem de ölümleri pahasına.

Ashâb-ı Kehf, bulundukları ülkede olan şirk düzenine karşı çıkarak sisteme isyân etmişlerdi. Bu isyândan sonra dağlarda-mağaralarda yaşamaya başlamışlardı. İşin ilginç yanı, Allah onların hidâyetlerini arttırınca isyân etmişler. İsyân, bir hidâyetten sonra yapılmıştır. Buna göre isyân, hidâyetle ilgilidir. Îman, hidâyet, sabır ve kararlılık bir isyân doğurur. Demek ki birilerinin söylediği gibi İslâm “pasif kalınma dîni” değil, îcâbında isyân etmenin de olduğu bir dindir:

“Biz sana onların haberlerini bir gerçek (olay) olarak aktarıyoruz. Gerçekten onlar Rablerine îman etmiş gençlerdi ve biz de onların hidâyetlerini arttırmıştık. Onların kâlpleri üzerinde (sabrı ve kararlılığı) rabt-etmiştik; (Krala karşı) kıyâm ettiklerinde demişlerdi ki: ‘Bizim Rabbimiz, göklerin ve yerin Rabbi’dir; ilah olarak biz O’ndan başkasına kesinlikle tapmayız, (eğer tersini) söyleyecek olursak, andolsun, gerçeğin dışına çıkarız. Bunlar, bizim kavmimiz; O’ndan başkasını ilahlar edindiler, onlara apaçık bir delil getirmeleri gerekmez miydi?. Öyleyse Allah’a karşı yalan uydurup iftirâ edenden daha zâlim kimdir?” (Kehf 13-16).

Köle olanlar her şeye “evet” derler ve hiç-bir îtirazları olmaz. Fakat bu durum onların “ben”lerine karşı da yapmış oldukları bir ihânettir. Zîrâ öz-benlikleri “hayır”, “lâ” diye haykırmaktadır.

Aliya İzzetbegoviç:

“İslâm’ın ilerlemesini sâkin ve teslimiyetçi kimseler değil, cesur ve isyankâr ruhlu kimseler gerçekleştirecektir” der.

İsyân bâzen bir vâroluş şeklidir. Camus gibi; “başkaldırıyorum öyleyse varım” diyerek vâroluşunu göstermek gerekebilir.

İnsanın, her türlü ağır yükler yüklense de isyân etmeyen eşeklerden bir farkı olmalıdır ve insan, kendisine taşıyabileceğinden daha fazla yük yükleyenlere karşı isyân etmelidir. 

Ali Şeriati şöyle bir duâ eder:

“Allah'ım!. Bana îmanda “mutlak itaati’’ bağışla ki, Dünyâ’da “mutlak isyân’’ içinde olayım. Rabbim!; Bana “kavgacı ve inatçı’’ bir takvâyı öğret ki, sorumluluğun çokluğu arasında kaybolmayayım. Beni perhizkâr, münzevî takvâdan koru ki, tenhâlık ve uzlet köşelerinde gizlenmeyeyim!”.

İslâm’a olan samîmiyet, küfre karşı bir isyân doğurur. Ercüment Özkan:

“Küfre olan hasımlığım, İslâm’a olan hısımlığımdandır” der.

Celâleddin Rûmi “Etme” adlı şiirinde:

“İsyân et arkadaşım!, söz söyleyecek an değil; aşkın baygınlığıyla ne meşk ediyorsun, etme!” der.

Evet; insan, isyân eden varlıktır.

En doğrusunu sâdece Allah bilir.  

Hârûn Görmüş

Nîsan 2016