“Her nefis
ölümü tadıcıdır; sonra bize döndürüleceksiniz” (Ankebût 57).
“De ki: ‘Allah’ın
dilemesi dışında, kendim için zarardan ve yarardan (hiç-bir şeye) mâlik
değilim. Her ümmetin bir eceli vardır. Onların ecelleri gelince, artık ne
bir saat ertelenebilirler, ne öne alınabilirler” (Yûnus 49).
Ecel, lûgatta: “Her mahlûkun ve canlının Allah
tarafından takdir edilen ölüm vakti. Âhirete göç etmek. İleride olacağı
şüphesiz olan. Allah’ın takdir ettiği ömür” anlamlarına gelir.
İnsanların, hayvanların, bitkilerin, dağın, taşın,
toplumların, Dünyâ’nın, yıldızların galaksilerin ve nihâyet tüm kâinâtın bir
eceli vardır. Ecelin bilgisi sâdece Allah’a âittir. O ecel ânını sâdece Allah
bilir. Tedbir, “mutlak ecel”i geciktir(e)mez, fakat ecele kadar olan süreyi kazâsız-belâsız
ve daha kaliteli yaşamayı sağlar. Tedbir, ecelin farklı bir yönünde geçerli ve
yararlı olabilir. Gerçi bu konu biraz da kaderle ilgili olduğundan ve gerçek
anlamda biz “olacakları” bilemeyeceğimizden dolayı bu konuda yapacağımız şey,
Allah’ın önerdiği tarzda yaşamaktır. Bu
bağlamda bir yazıda ecel için şunlar söylenir:
“Ecel; ömrün sonu, ölüm için takdir edilen (yazılan) zaman. Dünyâ
hayâtının bittiği vakit. Her canlının Allah-ü Teâlâ tarafından takdir olunmuş
bir eceli vardır. Herkes, eceli gelince ölür. Ecel, İslâm dîninde iki kısım
olarak bildirilmiştir. Bunlardan birine “ecel-i müsemmâ”, diğerine “ecel-i
kazâ” denilmiştir.
Ecel-i müsemmâ: Bu ecel, hiç değişmez. Herkesin bir ecel-i müsemmâsı
vardır ve ecel hâzır olduğu vakit, bir an bile gecikmez ve vaktinden önce
gelmez. Canlı, takdir edilen o anda ölümü tadar. Bu ecelden kaçmak, kurtulmak
mümkün değildir. Bu bakımdan, meselâ harplerden kaçanlar ölümden kaçtıkları
için değil, ecelleri henüz gelmediği için kurtulmuşlardır. Aynı şekilde tâun
(vebâ) gibi bulaşıcı hastalık bulunan yerlerden uzaklaşanlar da henüz ecelleri
gelmediği için yaşamaya devâm ederler. Buralardan kaçmayıp sabredenlerden
ölenler ise ecelleri geldiği için ölmüşler, yaşamaya devâm edenler de ecelleri
gelmediği için ölmemişlerdir. Afrika’da açlıktan ölenler, ecelleri geldiği için
ölmüşlerdir. Trafik kazâları gibi, onların da ölüm sebebi açlık olmuştur.
Onlara yardımcı olmak çok iyidir ve sevaptır. İntihâr eden, başkası tarafından
öldürülen veya kazâ netîcesinde ölen kimseler için halk arasında “Eceli ile
ölmedi!” denilmesi yanlıştır. Çok tehlikeli hallerden sağ-sâlim kurtulanların
yanında ufacık ve değersiz görünen sebeplerle ölüp gidenler düşünülürse ecel-i
müsemmâ’nın anlaşılması kolaylaşabilir. O hâlde, ecel vakti Allah-ü Teâlâ’nın
takdiri iledir. Bu konuda çok meşhûr olmuş bir beyt şöyledir: Ecel geldi cihâne,
baş ağrısı bahâne.
Ecel-i kazâ: Bir sebebe bağlı olarak değiştirilmesi takdir edilmiş
eceldir. Bir kimse, Allah-ü Teâlâ’nın beğendiği iyi işi yapar, yâhut sadaka
verir, hac ederse, ömrü 60 sene; bunları yapmazsa 40 sene diye takdir
edilmesidir. Allah-ü Teâlâ’nın beğendiği iyi işler, kabûl olan duâlar, takdir
edilen kazânın değişmesine, yâni artmasına sebep olur. Bu husus
Peygamberimizin(sallallahu aleyhi ve sellem) hadîs-i şerîflerde bildirilmiştir:
“Kader, tedbir ile sakınmakla değişmez. Fakat kabûl olan duâ, o belâ
gelirken korur”. “Kazâ-i muallâkı hiç-bir şey değiştirmez. Yalnız duâ
değiştirir. Yalnız ihsân, iyilik artırır”. “Sadaka ömrü uzatır” hadîs-i şerîfleri
bunun delîlidir”.
“Sizi
çamurdan yaratan, sonra bir ecel belirleyen O’dur. Adı konulmuş ecel, O’nun
katındadır. Sonra siz (yine) kuşkuya kapılıyorsunuz” (En-âm 2).
Allah’ın belirlediği ecel rast-gele olmaz. Meselâ
tek-yumurta ikizi iki insan düşünelim. Bunların ikisi de aynı anne-babadan
olmuşlar ve aynı evde aynı gıdalarla ve korumayla büyümüşlerdir. Netîcede
fiziki yapıları aynı yada benzer özelliktedir. O hâlde aynı yada benzer
yaşlarda ecellerinin gelmesi gerekir doğal durumda. Fakat -bir kaza sonucu-
değilse ikizlerin aynı-anda doğal ölümle öldükleri herhâlde vâki değildir.
Fakat, ikizlerden birinin fizîki yapısı diğerine göre -Allah’ın bir takdiri
olarak- diğerine oranla çok az bir miktar daha kötüyse, bu durum ileride,
fizîki yapısında “o küçük sorun” olmayan kişi meselâ 80 yaşında ölüyorsa,
diğerinin 78 yaşında ölmesine neden olabilir. Yada fizîki yapısındaki küçük bir
farktan dolayı oluşan bir dürtü onu diğerine göre bir miktar daha yanlış bir yola
sevk etmiş ise eceli yine değişebilir. Yoksa ecel, -Allâhuâlem- “şu kişi şu
kadar, diğeri ise şu kadar yaşasın” diye belirlenmiş bir süre değildir. Allah
sünnetullaha göre iş yaptığından, eceli de bâzı fizîki-rûhi yapılardaki ufak
farklara göre yapmaktadır.
Allah’tan habersiz ölünemez. Kayıt-dışı bir doğu
olmadığı gibi, kayıt-dışı bir ölüm de olamaz. Zîra yaşatan da öldüren de
Allah’tır:
“Allah’ın
izni olmaksızın hiç-bir nefis için ölmek yoktur. O, süresi belirtilmiş bir yazıdır.
Kim Dünyâ’nın yarârını (sevâbını) isterse ona ondan veririz, kim âhiret sevâbını
isterse ona da ondan veririz. Biz şükredenleri pek yakında ödüllendireceğiz” (Âl-i İmran 145).
Her ümmetin de bir eceli vardır. Şimdiye kadar, ne
oranda güçlü olursa-olsun, eceli gelip de ölmeyen yâni yıkılmayan bir devlet ve
toplum olmamıştır. Zîrâ Allah’tan başka bâki olan ve bâki kalacak olan yoktur.
Günümüzde de, her ne kadar insanların çoğuna göre “yıkılmayacak” zannedilen
devletler, ideolojiler, sistemler, güçler ve sağlam yapılar var zannedilse de,
bunlar ecelin önünde çer-çöp gibi kalmaya mahkûmdur. Ecelin karşısında herhangi
bir direnç gösterebilmeleri söz-konusu bile değildir. Bir-an dâhi vakitlerini
uzatamazlar:
“Her ümmet
için bir ecel vardır. Onların ecelleri gelince, ne bir saat ertelenebilirler ne
de öne alınabilirler (tam zamânında çökerler)” (A’raf 34).
“Hiç-bir
ümmet, kendi ecelini ne öne alabilir, ne de onlar ertelenebilirler” (Hicr 5).
Allah, merhâmetinden dolayı insanların yanlışlarına
hemen karşılık vermez. Yapılan yanlışlara tövbe için mühlet vermeyip de hemen
karşılık verdiğinde uzun bir ecelden söz edilemeyeceği şu şekilde söylenir:
“Eğer
Allah, onların hayra ulaşmak için çarçabuk davrandıkları gibi, insanlara şerri
de çabuklaştırsaydı, mutlakâ ecellerine hüküm verilirdi. İşte bize kavuşmayı
ummayanları biz böylece taşkınlıkları içinde şaşkınca dolaşır bir durumda
bırakırız” (Yûnus 11).
“Eğer
Allah, kazandıkları dolayısıyla insanları (azab ile) yakalayacak olsaydı,
(yerin) sırtı üzerinde hiç-bir canlıyı bırakmazdı, ancak onları, adı konulmuş
bir süreye kadar ertelemektedir. Sonunda ecelleri geldiği zaman, artık şüphesiz
Allah kendi kullarını görendir” (Fâtır
45).
Aslında üzerimizde her gün bir “ecel provası”
yapılmaktadır. Uyku “ölümün kardeşi” olduğu için, uykuya dalmak bir çeşit eceldir
ve mutlak ecelin gelip-gelmediği uyanıp-uyanmamaya bağlıdır:
“Allah,
ölecekleri zaman canlarını alır; ölmeyeni de uykusunda (bir tür ölüme sokar).
Böylece, kendisi hakkında ölüm karârı verilmiş olanı(n rûhunu) tutar, öbürüsünü
ise adı konulmuş bir ecele kadar salıverir. Şüphesiz bunda, düşünebilen bir
kavim için gerçekten âyetler vardır”
(Zümer 42).
Sanki hiç ölmeyecekmiş ve yok olmayacakmış gibi duran
koca dağlar, denizler, Güneş, Ay ve yıldızların bile eceli vardır. Ecelleri
geldiğinde onlar da ölüp gideceklerdir:
“Gökleri ve
yeri hak olarak yarattı. Geceyi gündüzün üstüne sarıp-örtüyor, gündüzü de
gecenin üstüne sarıp-örtüyor. Güneş’e ve Ay’a boyun eğdirdi. Her biri adı
konulmuş bir ecele (süreye) kadar akıp gitmektedir. Haberin olsun; üstün ve güçlü
olan, bağışlayan O’dur” (Zümer 5).
“Biz
gökleri, yeri ve ikisi arasında bulunanları ancak hak ve adı konulmuş bir ecel
(belli bir süre) olarak yarattık. İnkâr edenler, uyarıldıkları şeyden yüz
çeviren(kimseler)dir” (Ahkâf 3).
Yukarıda bahsedilen “ecel-i kaza”ya göre, Allah’ın
istediği gibi davrandığımızda ve yaşadığımızda, mutlak olmayan ecelimiz (adı
konulmuş ecel) ertelenecektir. Yâni Allah’ın istediği gibi yaşamak, normâl
ecelimize kadar yaşamımızı sağlayacaktır:
“Allah’a
kulluk edin, O’ndan korkun ve bana itaat edin. Ki günahlarınızı bağışlasın
ve sizi adı konulmuş bir ecele kadar ertelesin. Elbette Allah’ın eceli
geldiği zaman, o ertelenmez. Bir bilmiş olsaydınız” (Nûh 3-4).
Seneca: “Uzun değil,
yettiği kadar yaşamağa çalışmalıyızdır. Uzun zaman yaşamak için kaderin lütfuna
bağlıyız; yettiği kadar yaşamak ise bizim elimizde” der.
Ecel,
bir şey için Allah’ın, sâdece kendisinin bileceği belirlenmiş süredir:
“Biz gökleri, yeri ve o ikisi arasında olanları ecel-i müsemmâsı
olan gerçek varlıklar olarak yaratmışızdır” (Ahkâf 3).
İnsanlar
için de şöyle denir:
“Sizi çamurdan (tin) yaratan, sonra
bir ecel belirleyen O’dur. Adı konulmuş ecel (ecel-i müsemmâ), O’nun
katındadır. Sonra siz (yine) kuşkuya kapılıyorsunuz” (En’âm 2).
Bir
yazıda ecel hakkında şunlar söylenir:
“Göklerin ve yerin tek bir eceli olduğu hâlde insan için iki
ecelden bahsedilmesi önemlidir. Bunlardan biri, diğer varlıklarda da olan
ecel-i müsemmâ olduğuna göre, diğeri tabiî ecel olabilir. Tabiî ecel, vücûdun
dayanma süresidir. Süre bitince insan, dalında kuruyan çiçek gibi olur.
Tabipler ömür biçerken ona bakarlar. Ecel-i müsemmâ ise kişinin yaşayacağı
süredir. Bu süre sonunda insan, dalından koparılmış çiçek gibi ölür. Tabii
eceli 100 sene olanın ecel-i müsemmâsı 60 sene olabilir. Bu süreyi yalnız Allah
bilir”.
“Azab
konusunda senden acele (davranmanı) istiyorlar. Eğer “adı konulmuş bir ecel”
(tâyin edilmiş bir vakit) olmasaydı, herhâlde onlara azab gelmiş olurdu. Fakat
kendileri şuurunda olmadan, onlara kuşkusuz apansız geliverecektir” (Zâriyât 53).
Kişinin doğal-tabî eceli 80 seneye uygun olmuş olduğu
hâlde bir kazâ-belâ yada hastalık, zamânını sâdece Allah’ın bilebileceği “adı
konulmuş ecel” olan ecel-i müsemmâyı 60 seneye indirebilir. Kişinin yaşamı yada
hastalığın seyri bunu değiştirebilir ama bu zamânın vaktini Allah’tan başka hiç
kimse bilemez. Tövbe de, toplumların ecelini geciktirir. Fakat o ecel mutlakâ
gelir. Doğal olarak yada normâlde mesela 100 yıl olan süre, yanlış
davranışlarla ve zulümle 70-80 yıla inebilir yada doğru davranışla normâl
süresi olan 100 yıla tamamlanabilir.
Birini öldürmek, öldüren kişinin öldürülenin ecelini
çabuklaştırması demek değildir. Yaşatan ve öldüren Allah’tır. Fakat ölüm bir
son değildir ve bu nedenle de ecel bir “ölümü tatma” durumudur. Bir de, insanın
toplumsal bir varlık olduğunu unutmamak gerekir. İnsanın başına gelen kötü
şeyler yine insanların yaptıkları nedeniyledir. Toplumun yanlışlarından yada
hatâlarından kaynaklanan ölümler, normâl-tabî eceli kısaltır.
Ecel, “mutlak ecel” değildir. Eğer her-şeyin mutlak
anlamda yok olacağı bir zaman varsa, bunun nasıllığını ve zamânını sâdece Allah
bilir. Fakat Dünyâ’daki ölümle beliren ecel, mutlak bir ecel de değildir. Zâten
Allah da kendi yolunda ölenlerin (şehit) ölmediğini ve rızıklanıp durduğunu
söyler:
“Allah
yolunda öldürülenleri sakın ‘ölüler’ saymayın. Hayır, onlar, Rableri katında
diridirler, rızıklanmaktadırlar. Allah’ın kendi fazlından onlara verdikleriyle
sevinç içindedirler. Onlara arkalarından henüz ulaşmayanlara müjdelemeyi isterler
ki onlara hiç-bir korku yoktur, mahzun da olmayacaklardır” (Âl-i İmran 169-170).
Şehitler ölmez ve ebedî olarak diridirler. Bu nedenle
ölüm yâni ecel “tadılan” bir şeydir.
En doğrusunu sâdece Allah bilir.
Hârûn Görmüş
Mart
2017
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder